لجستیک چیست و چه تاثیری در توسعه کسب و کار شما دارد؟

زمان مطالعه: 12 دقیقه

لجستیک چیست؟

بسیاری از فعالیت‌ها و فرایندهای کسب‌وکارها و حتی امور روزمره افراد جامعه به لجستیک گره خورده است. تقریبا تمام صنایع تولیدی، بازرگانی، گردشگری و بسیاری از واحدهای خدماتی به زیرساخت‌های لجستیکی وابسته هستند. اما تعریف دقیق خدمات لجستیک چیست؟

تعریف لجستیک با تعاریفی که در عرف عمومی به کار برده می‌شود می‌تواند متفاوت باشد. بنابراین کاربردهای لجستیک نیز می‌تواند تحت تاثیر آن دوباره تعریف شود. با این حال، حمل‌ونقل و انبارداری معمولا دو فرایند اصلی انواع لجستیک را دربرمی‌گیرند. در این مقاله با ما همراه باشید تا در مورد انواع، مراحل و برنامه ریزی لجستیک، در کنار نقش آن در زنجیره تامین صحبت کنیم.

لجستیک چیست؟

اگرچه عبارت‌های «لجستیک» و «زنجیره تامین» اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما باید گفت لجستیک یکی از اجزای زنجیره تامین است.

در پاسخ به سوال لجستیک چیست باید گفت : لجستیک به معنای جابجایی کالاها از یک نقطه به نقطه دیگر است که دو فرایند حمل و نقل و انبارداری را در بر می‌گیرد. در حالی که زنجیره تامین، شبکه‌ای از کسب و کارها و سازمان‌ها است که در قالب ترتیبی از فرایندها با یکدیگر کار می‌کنند. یکی از این فرایندها لجستیک است که از مرحله تولید تا توزیع کالاها را شامل می‌شود.

بنابراین لجستیک را می‌توان فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای کارآمد حمل و نقل و نگهداری کالا، از نقطه تولید تا  مصرف تعریف کرد. هدف لجستیک برآوردن نیازهای مشتری در زمان مناسب و به شکلی مقرون به صرفه است. تا به امروز، لجستیک نقشی حیاتی در جابجایی تجهیزات و کالاها ایفا کرده است و در حال حاضر نقشی کلیدی در جابجایی کالاهای تجاری در زنجیره تامین ایفا می‌کند.

شرکت‌های مختلفی هستند که در زمینه لجستیک تخصص دارند و خدمات لجستیک را در اختیار تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و سایر صنایعی که نیاز زیادی به حمل‌ونقل کالا دارند، قرار می‌دهند. برخی از این شرکت‌ها دارای طیف کاملی از زیرساخت‌های لجستیکی مانند هواپیما، کامیون، انبار و حتی نرم افزار هستند، در حالی که برخی دیگر تنها در یک یا دو زمینه تخصص دارند. FedEx، UPS و DHL همگی از ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی معروف هستند که سال‌هاست در این زمینه فعالیت می‌کنند.

انواع لجستیک چیست؟

برخی از خرده‌فروش‌ها یا تولیدکنندگان بزرگ، شبکه لجستیک مستقل خود را دارند. با این حال، اکثر شرکت‌ها این فعالیت را به ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک خارجی برون‌سپاری می‌کنند.

در حالت کلی، انواع لجستیک را می‌توان در سه دسته قرار داد:

  • لجستیک درونی (Inbound Logistics): لجستیک درونی یکی از انواع لجستیک است که به فرایند انتقال مواد خام و اجزا، از تامین‌کننده به تولیدکننده می‌گویند. مدیریت لجستیک درونی اغلب شامل سفارش‌دهی خودکار و سفارش گردانی می‌شود و به این ترتیب، تولیدکنندگان همیشه مواد مورد نیاز برای تولید کالاهای جدید را دراختیار خواهند داشت. اگرچه فهرست مواد خام و اجزا بسیار گسترده است، اما هدف برای همه آنها یکسان است: تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان و کالاهای مورد نیاز آنها، برای  حفظ جریان محصولات در زنجیره تامین، به سمت مشتریان و کاربران نهایی.
  • لجستیک بیرونی (Outbound logistics): لجستیک بیرونی به معنای انتقال محصولات و کالاهای ساخته شده به یک مرحله دیگر در زنجیره تامین است. Outbound logistics می‌تواند به معنای انتقال محصولات از تولیدکنندگان به انبار، مراکز سفارش گردانی یا مراکز توزیع و همچنین ارسال آنها به مشتریان، خرده فروشان یا سایر مقاصد نهایی باشد. اگر مدیریت لجستیک ورودی یک سازمان ناکارآمد باشد، باعث ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای در فرآیندهای لجستیک بیرونی آنها می‌شود و در نهایت، کل زنجیره تامین را مختل می‌کند.
  • لجستیک معکوس (Reverse logistics): لجستیک معکوس، فرایند بازگرداندن کالاها در زنجیره تامین ، از مصرف کننده یا کاربر نهایی به مرکز سفارش گردانی، مرکز توزیع، خرده فروشی ها و تولیدکنندگان است که یکی دیگر از انواع لجستیک است. Reverse logistics معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که محصولات آسیب دیده یا از لحاظ ساخت با مشکل مواجه باشند، نیاز به تعمیر یا نوسازی داشته باشند یا عمر مفیدشان به پایان رسیده باشد و نیاز به روش‌های خاصی برای دفع دارند. فرایند لجستیک معکوس از نقطه فروش آغاز شده و تا نقطه دفع ادامه دارد.   

مهم‌ترین مزایای خدمات لجستیک چیست؟

از آنجا که جابه‌جایی کالاها چیزی است که در نهایت جریان نقدی را هدایت می‌کند، منطقی است که مدیریت این حرکت – مدیریت تدارکات – را یک دغدغه اصلی کسب‌وکار دانست. در واقع، مدیریت لجستیک سودآوری یک شرکت را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بهتر است این تأثیر را به شانس واگذار نکنید!

در ادامه، به 6 مزیت اصلی مدیریت لجستیک اشاره شده است:

مزایای لوجستیک

لجستیک بخشی از زنجیره تامین است که به فرایند تهیه، جابه‌جایی و ذخیره کالاها، خدمات و اطلاعات در داخل و خارج سازمان‌ها اشاره دارد.

نقش لجستیک در زنجیره تامین

ماهیت یک کسب‌وکار ، مبادله کالا یا خدمات برای درآمد یا تجارت است و لجستیک مسیری است که کالاها و خدمات برای کامل شدن معاملات طی می‌کنند. این کالاها گاهی اوقات به‌شکل فله‌ای؛ مانند ارسال کالاهای خام به تولیدکننده، منتقل می‌شوند و گاهی اوقات به‌شکل فردی، به یک مشتری و در یک زمان مشخص.

بدون در نظر گرفتن جزئیات، لجستیک انجام فیزیکی یک معامله است و بنابراین بخشی از عمر یک کسب‌وکار به‌شمار می‌رود. در واقع جایی که هیچ جابجایی کالا یا خدماتی وجود ندارد، عملا معامله و سودی نیز وجود ندارد.

لجستیک می‌تواند 7 نقش موثر در کسب‌وکارها ایفا کند:

تامین مواد اولیه

تامین مواد اولیه چیزی بیشتر از پیدا کردن یک تامین‌کننده با پایین‌ترین قیمت برای مواد خام مورد استفاده در تولید است. لجستیک شامل محاسبه و مدیریت عوامل و هزینه‌های مختلف؛ مانند تأخیر در سفارش‌های برگشتی، رتبه‌بندی اولویت رقبا، هزینه‌های خدمات اضافه، افزایش هزینه‌های ارسال به دلیل مسافت یا محیط‌های نظارتی و هزینه‌های انبارداری است. یافتن منبع مناسب برای هر ماده اولیه، مستلزم درک و مدیریت مناسب همه عوامل است. این فرآیند، منبع‌یابی استراتژیک نامیده می‌شود و لوجستیک نقش مهمی در برنامه‌ریزی آن دارد.

حمل‌ونقل

هسته لجستیک، حمل‌ونقل فیزیکی کالا از نقطه A به نقطه B است. یک شرکت در اولین گام باید بهترین حالت حمل‌ونقل، برای مثال هوایی یا زمینی، و بهترین حامل را بر اساس هزینه، سرعت و مسافت انتخاب کند. بهینه‌سازی مسیرهایی که به چندین حامل نیاز دارند، بخش دیگری از این گام است. در مورد کالاهای جهانی، فرستنده باید از سرعت گمرک، تعرفه‌ها و هرگونه مقررات مربوطه مطلع باشد. مدیران حمل‌ونقل باید محموله‌ها را مستند و ردیابی کنند، صورت‌حساب‌ها را مدیریت کرده و عملکرد را با استفاده از داشبوردها و تجزیه و تحلیل، گزارش دهند.

سفارش‌گردانی

برای تکمیل یک معامله، کالاها باید بر اساس سفارش مشتری از انبار «انتخاب» شوند، به‌درستی بسته‌بندی و برچسب‌گذاری شده و سپس برای مشتری ارسال شوند. در مجموع، این فرآیندها شامل ترتیب سفارش‌گردانی هستند و قلب مراحل لجستیک در توزیع سمت مشتری هستند.

فرایندهای سفارش گردانی

سفارش‌گردانی فرایندهای مختلف از مدیریت انبارداری ، مدیریت زنجیره‌ تامین تا پردازش سفارش‌ها، کنترل کیفیت و پشتیبانی از مشتری را شامل می‌شود اما در 5 گام مجزا رخ می‌دهد.

لجستیک در انبارداری

ذخیره‌سازی کوتاه‌مدت و بلندمدت، هر دو بخشی رایج در برنامه‌ریزی لجستیک هستند. اما سیستم‌های مدیریت انبار نیز از کاربردهای لجستیک در انبارداری است که برنامه‌ریزی لجستیکی را ممکن می‌کنند. به‌عنوان مثال، برنامه‌ریزان لجستیک باید در دسترس بودن فضای انبار و الزامات ویژه مانند انبار سرد، امکانات لنگرگاه و نزدیکی به شیوه‌های حمل و نقل مانند خطوط ریلی یا هوایی را در نظر بگیرند.

علاوه بر این، سازماندهی انبارها بخشی از برنامه‌ ریزی لجستیک در انبارداری یک کسب و کار است. به‌طور معمول، کالاهایی که اغلب جابجا می‌شوند یا زمان حمل آنها نزدیک است، در جلوی انبار قرار می‌گیرند و اقلام با تقاضای کمتر، در انتهای انبار. کالاهای فاسدشدنی باید به شکل دوره‌ای بررسی ‌شوند تا قدیمی‌ترین اقلام، زودتر ارسال شوند. همچنین اقلامی که به بسته‌بندی نیاز دارند معمولاً باید در کنار یکدیگر ذخیره ‌شوند و مواردی از این قبیل.

پیش‌بینی تقاضا

لجستیک به شدت بر پیش‌بینی تقاضای موجودی تکیه می‌کند تا اطمینان حاصل کند که یک کسب‌وکار هرگز در مورد محصولات یا مواد اصلی و پرتقاضا کوتاهی نمی‌کند.

مدیریت موجودی

با استفاده از تکنیک‌های مدیریت موجودی برای برنامه‌ریزی رو به جلو برای افزایش تقاضای محصولات فصلی یا پرطرفدار، شرکت‌ها می‌توانند سود را بالاتر نگه دارند و چرخش موجودی را سریع‌تر انجام دهند؛ به این معنا که نسبت تعداد دفعات فروش و جایگزینی موجودی در یک دوره مشخص را در نظر بگیرند. در مقابل، هنگام مشاهده کاهش سرعت خروج موجودی کالاهای دیگر، یک سازمان بهتر می‌تواند درخصوص قیمت‌گذاری تخفیف یا سایر مشوق‌ها برای آزاد کردن سرمایه برای سرمایه‌گذاری مجدد در کالاهایی که تقاضای بالاتری دارند، برنامه‌ریزی کند.

علاوه بر این، خرده فروشی‌ها اغلب فروشگاه به فروشگاه، منطقه به منطقه و کشور به کشور متفاوت هستند. مدیریت موجودی خوب، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که با شناسایی فرصت‌ها، محصولاتی که در یک فروشگاه یا منطقه عملکرد ضعیفی دارند را به فروشگاه دیگری بفرستد تا بدون اینکه از طریق قیمت‌گذاری تخفیفی ضرر کند، موجودی خود را به صفر برساند. لجستیک برای جابه‌جایی موجودی به جایی که احتمالاً بهترین قیمت را به‌دست می‌آورد، کلیدی است.

مدیریت زنجیره تامین

لجستیک یک حلقه مهم در زنجیره تامین است؛ زیرا جابه‌جایی کالا از تامین‌کنندگان به تولیدکنندگان و سپس به فروشندگان یا توزیع کنندگان و در نهایت به خریداران را تسهیل می‌کند.

زنجیره تامین در اصل مجموعه‌ای از معاملات است. اگر لجستیک شکست بخورد، زنجیره تامین شکست می‌خورد و معاملات متوقف می‌شود.

7R در لجستیک

لجستیک را می‌توان در قالب ترکیبی از 7 قانون تعریف کرد که شامل محصول مناسب، قیمت مناسب، کمیت مناسب، کیفیت مناسب، مکان مناسب، مشتری مناسب و زمان مناسب است.

  • محصول مناسب (Right Product): محصول باید همان چیزی باشد که مشتری سفارش داده است و این یکی از الزامات اولیه ثبت سفارش توسط مشتری است. سفارش‌های ثبت شده نباید جایگزین محصولات دیگر شوند.
  • کیفیت مناسب (Right Quality): کیفیت محصول یکی دیگر از اجزای کلیدی در لجستیک است. استانداردهای مختلفی برای کالاهای مختلف وجود دارد که مشتری در ازای پرداختی که انجام می‌دهد، تقاضا می‌کند. کیفیت یک محصول نباید باعث نارضایتی مشتریان شود.
  • کمیت مناسب (Right Quantity): کمیت مناسب، حجمی است که مشتری سفارش داده است. دریافت کمتر یا بیشتر از مقدار سفارش داده شده می‌تواند برای مشتری ناراحت‌کننده باشد.
  • قیمت مناسب (Right Price): قیمت مناسب، مبلغی است که مشتری با تهیه یک محصول یا خدمات پرداخت می‌کند. قیمت مناسب به 6 قانون دیگر لجستیک بستگی دارد.
  • مشتری مناسب (Right Customer): محصولات یا خدمات سفارش داده شده باید به دست فردی برسد که به محصولات یا خدمات نیاز دارد. دریافت یک محصول یا خدمات به مشتری اشتباه باعث نارضایتی مشتری و شکست تدارکات زنجیره محصول می‌شود.
  • زمان مناسب (Right Time): محصول مناسب، باید در زمان مناسب برای پاسخگویی به تقاضا تولید شود.
  • مکان مناسب (Right Place): مکان مناسب ، هفتمین عامل در تدارکات است. اگر محصول مناسب به مکان/بازار اشتباه برسد، شاهد تقاضای مورد انتظار برای محصول نخواهید بود.
لوجستیک در زنجیره تامین

لجستیک یکی از مهم‌ترین شاخصه‌ها در اقتصادی هر کشوری است و به این ترتیب استفاده از یک سیستم لوجستیکی استاندارد و کارآمد نقشی اساسی در اقتصاد ایفا می‌کند. 

تفاوت لجستیک و زنجیره تامین

تفاوت لجستیک و زنجیره تامین نامحسوس اما جدی است؛ درواقع مدیریت لجستیک جزء مهمی از مدیریت زنجیره تامین (SCM) است. اگرچه این دو اصطلاح اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، لجستیک بیشتر بر جابجایی محصولات یا مواد در کارآمدترین حالت ممکن، تمرکز دارد. درمقابل، SCM گستره وسیع‌تری از فعالیت‌های برنامه‌ریزی زنجیره تامین (SCP) را دربرمی‌گیرد؛ مانند برنامه‌ریزی تقاضا و فروش و برنامه‌ریزی عملیات (S&OP)، منبع‌یابی استراتژیک و مدیریت حمل‌ونقل.

از دیگر تفاوت‌ لجستیک و زنجیره تامین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • مدیریت زنجیره تامین راهی برای پیوند دادن فرآیندهای تجاری اصلی در داخل و میان شرکت‌ها است که در نهایت مزیت رقابتی را به‌همراه دارد.
  • لجستیک به حرکت، ذخیره‌سازی و جریان کالاها و خدمات در داخل و خارج سازمان اشاره دارد.
  • تمرکز اصلی زنجیره تامین کسب مزیت رقابتی است، در حالی که تمرکز اصلی لجستیک برآوردن نیازهای مشتری است.
  • لجستیک اصطلاحی است که برای مدت طولانی وجود داشته و از ریشه‌های نظامی ناشی شده است، در حالی که مدیریت زنجیره تامین یک اصطلاح نسبتاً جدید است.
  • لجستیک یک فعالیت در زنجیره تامین است.

نکاتی برای مدیریت موثر لجستیک

مدیریت لجستیک کارآمد، جریان ارتباطات و محصولات را تضمین می‌کند، روابط بهتری با مشتری ایجاد کرده و نیاز به حفظ موجودی اضافه را به حداقل می‌رساند. همچنین به کاهش خطاها، کاهش زمان تحویل و افزایش درآمد نیز کمک می‌کند.

  1. اطمینان از کنترل بهتر فعالیت‌ها: مدیریت لجستیک به اتصال همه منابع و ادغام با بخش‌های مختلف کمک می‌کند تا دید واضح‌تر و شفاف‌تری از عملیات ارائه دهد. دسترسی هم‌زمان به اطلاعات در کل فرآیند تحویل، می‌تواند فرآیند حمل و نقل را ساده‌تر کرده و با کنترل بهتر، از کاهش اختلالات تحویل اطمینان حاصل کند.
  2. نزدیک کردن انبار به مشتری: مکان موجودی کالا نقش مهمی در تحویل به‌موقع دارد. از آنجا که مشتریان روز به روز انتظار خدمات تحویل سریع‌تر را دارند، فاصله میان مشتری و محصول باید کاهش پیدا کند. مدیریت لجستیک نیازمند یافتن نزدیک‌ترین انبارها است که می‌تواند زمان‌بندی تحویل را تسریع و هزینه‌های عملیاتی را به حداقل برساند.
  3. خودکارسازی هسته اصلی عملیات لجستیک: اتوماسیون با حذف فعالیت‌های انسانی به ویژه در کارهای تکراری، باعث صرفه‌جویی قابل‌توجهی در زمان و هزینه می‌شود. همچنین خودکار کردن هسته اصلی عملیات لجستیک مانند زمان‌بندی، تخصیص وظایف و برنامه‌ریزی مسیر می‌تواند خطاهای پرهزینه را کاهش دهد، خدمات مشتری را بهبود بخشد و سطوح بالایی از تعالی عملیاتی را به ارمغان آورد. اتوماسیون سرعت، دقت، کیفیت و کارایی را هنگام اجرای عملیات تضمین می‌کند.
  4. استفاده از شیوه‌های مسیریابی پیشرفته: روش‌های مسیریابی پیشرفته، به برنامه‌ریزی مسیرهای تحویل کارآمد و سازنده کمک می‌کند. پلتفرم‌های مدرن‌ برنامه‌ریزی مسیر کمک می‌کنند تا با در نظر گرفتن انبوهی از عوامل خارجی مانند آب و هوا، مسیرهای یک طرفه، تناژ بار، مسیرهای کم ترافیک و عوامل خطر، هزینه‌ها و تأخیرهای حمل‌ونقل به میزان قابل توجهی کاهش یابد.
  5. تحویل با تمرکز بر مشتری: مشتریان مدرن نیاز دارند که در لحظه بدانند سفارش‌هایشان کجاست، چه زمانی ارسال شده است، دقیقاً چه زمانی و توسط چه کسی تحویل داده می‌شود. برندها باید مدل‌های تحویل سلف سرویس را که به آنها امکان می‌دهد تاریخ، زمان و مکان تحویل سفارش خود را انتخاب و در صورت لزوم تغییر دهند، به مشتریان خود ارائه کنند. از این رو، انجام عملیات لجستیکی، به ویژه در مرحله تحویل به مشتری، بسیار مهم است.
  6. کاهش ردپای کربن: حمل‌ونقل یکی از بزرگ‌ترین دلایل افزایش انتشار کربن در سراسر جهان است که منابع را در مقیاس بزرگ مصرف می‌کنند. معرفی فن‌آوری‌های مدرن؛ مانند روش‌های بهینه‌سازی مسیر، اتوماسیون، یادگیری ماشین، اسناد دیجیتال و سایر موارد به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا ردپای کربن خود را به شدت کاهش دهند.
  7. طراحی استراتژی‌های مدیریت ریسک قوی: سازمان‌ها می‌توانند از طریق برنامه‌ریزی استراتژیک که توسط ابزارهای لجستیک دیجیتال هدایت می‌شوند، استحکام زنجیره تامین خود را افزایش داده و از آنها در برابر بحران‌ها محافظت کنند. فرآیندهای سفت و سخت و عدم شفافیت، منجر به عدم چابکی و انعطاف لجستیک می‌شود. شفافیت ایجاد شده با استفاده از ابزارهای دیجیتالی، برای اطمینان از وفاداری مشتری و ایجاد حاشیه سود بهتر، حیاتی است.

ERP چه مزیتی برای لجستیک دارد؟

سه حوزه اصلی که در آن لجستیک از مزایای ERP بهره‌مند می‌شود عبارتند از: کنترل موجودی، مدیریت کارکنان و توزیع محصول.

حمل و نقل و تدارکات در موفقیت سازمان شما نقش اساسی دارند زیرا تجلی فیزیکی معاملات هستند و بدون تراکنش، هیچ تجارتی وجود ندارد. با استفاده از نرم افزارهایی مانند RPA، ERP، مدیریت انبار، مدیریت زنجیره تامین و غیره، یک سازمان می‌تواند کارایی را افزایش دهد، هزینه‌ها را کاهش و کنترل این جنبه تجاری مهم را به دست گیرد.


منابع:

  • netsuite.com
  • techtarget.com
  • aims.education