برای ساخت یک محصول باید مراحل مختلفی طی شده و از قطعات و اجزای مختلفی نیز استفاده شود. درخت محصول که اصطلاحا به آن صورتحساب مواد اولیه (BOM) نیز گفته می‌شود، یکی از فرم‌هایی است که لیست قطعات و اجزای مختلف را در اختیار قرار می‌دهد تا مراحل تولید محصول به راحتی پیش رود.
BOM آنچه در یک محصول معین گنجانده شده را با جزئیات خاص روشن می‌کند. بسته به ماهیت کسب‌وکار و شرکای آن، این فهرست ممکن است شامل سطوح مختلفی از جزئیات باشد که امکان دارد برای تولید، بسته‌بندی و پشتیبانی یک محصول خاص به مشتری تحویل داده شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا در مورد BOM در برنامه‌ریزی تولید صحبت کنیم.
درخت محصول (BOM) چیست و چه کاربردی دارد؟
Bill of Material که با نام ساختار محصول یا BOM نیز شناخته می‌شود، فهرستی جامع از اقلام موردنیاز برای ساخت محصول نهایی است که شامل جزئیات مواد اولیه موردنیاز، اجزا و مجموعه‌هایی است که برای ساخت یا تولید یک محصول موردنیاز است.
درواقع درخت محصول (BOM) فهرست گسترده‌ای از مواد خام، اجزاء و دستورالعمل‌های مورد نیاز برای ساخت یا تعمیر یک محصول یا خدمت است. جزئیات BOM باید شامل مواردی باشد تا تیم‌های زیر بتوانند از آن استفاده کنند:
- تیم‌های مهندسی و توسعه که باید محصول را دنبال کنند تا بتوانند تغییرات را در صورت تغییر یا منسوخ شدن اجزاء پیشبینی کنند.
- تیم‌های مالی که باید برای هزینه‌یابی و پیشبینی فروش برنامه‌ریزی کنند.
- تیم‌های عملیاتی و برنامه ریزی تولید ، تجهیزات و انبارداری که نیاز به برخی از پیش‌بینی‌ها دارند.
- تیم‌های مدیریت محصول که باید برای نقشه راه محصول برنامه‌ریزی کنند.
- تیم‌های بازاریابی و فروش که باید قابلیت‌ها و تنظیمات محصول را برای مشتریان بیان کنند.
صورتحساب مواد ، حاوی مشخصات اقلام مورد نیاز برای تولید محصولات نهایی است. از این رو، نه تنها مواد خام، بلکه زیرمجموعه‌ها، اجزای فرعی، قطعات فرعی و مواد مصرفی نیز در آن فهرست شده‌اند. دو فرمت BOM وجود دارد که در آن صورتحساب مواد قابل نمایش است:
- Explosion Format: به معنای شکستن محصول نهایی به اجزاء و قطعات مختلف آن (یعنی از انتها به ابتدا)
- Implosion Format: به معنای به هم پیوستن تک تک قطعات برای تشکیل یک محصول در بالاترین سطح (یعنی از ابتدا به انتها)
ایجاد یک درخت محصول (BOM) حیاتی است؛ زیرا تضمین می‌کند که قطعات موردنیاز در دسترس هستند و همچنین اطمینان می‌دهد که فرآیند مونتاژ تا حد ممکن کارآمد است. اگر BOM دقیق نباشد، ممکن است باعث توقف تولید شود که این کارهزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد؛ زیرا نیازمند زمانی برای یافتن قطعات مفقود، شروع سفارش تولید دیگر یا مشخص شدن فرآیند صحیح مونتاژ است.
انواع مختلف درخت محصول (BOM) به نوع پروژه و نیازهای کسب‌وکار بستگی دارد. حوزه‌های رایجی که از BOM استفاده می‌کنند، شامل مهندسی، طراحی، عملیات، ساخت و غیره هستند. یک BOM تولیدی در طراحی سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) و برنامه ریزی نیازمندی‌های مواد (MRP) ضروری است.
چرا BOM مهم است؟
در بسیاری از موارد، از اصطلاحات ساده برای توصیف محصولات پیچیده استفاده می‌شود. برای نمونه یک کابل شارژ تلفن همراه را در نظر بگیرید که برای توصیف ساده آن از عبارت کابل استفاده می‌شود که بسیار مبهم و کلی است و می‌تواند افراد را دچار خطای محاسباتی کند. چرا که قطعا کابل‌ها در چندین نوع، اندازه و طول وجود دارند.
از بین بردن ابهام کمک می‌کند که محصول نهایی به طور قابل اعتمادی بازتولید و از نظر کیفیت کنترل شود. نقش BOMها در قلب شرکت‌های تولیدکننده است؛ زیرا آنها تعریف می‌کنند که چه چیزی در یک محصول قرار می‌گیرد.
مدیریت BOM کلید سیستم‌های مدیریت کیفیت (QMS) و مدیریت چرخه عمر محصول (PLM) است؛ زیرا سطح اهمیت تغییرات را مشخص می‌کند. درخت محصول به طور کلی در مشخص شدن مقادیر زیر به کسب‌وکارها کمک می‌کند:
- کنترل کیفیت
- قابلیت اطمینان محصول
- ثبات برند
- انطباق با مقررات
- تعهدات مشتری
در نهایت برای درک اهمیت BOM می‌توانیم موارد زیر را لحاظ کنیم:
- ما نمی‌توانیم یک محصول را بدون BOM آن تصور کنیم، این BOM است که تمام اجزا را مشخص می‌کند.
- تهیه یک BOM حیاتی‌ترین بخش است، زیرا هر چیزی که در BOM مشخص نشده به دست نمی‌آید.
- BOM به شناسایی هزینه اصلی اجزای مورد نیاز برای تولید محصول نهایی کمک می‌کند.
- هنگامی که هزینه قطعات را در اختیار داریم، می‌توانیم بخش‌هایی را که می‌توانیم از یک فروشنده دریافت کنیم به جای اینکه خودمان آنها را تولید کنیم، شناسایی کنیم.
- همچنین به شناسایی موارد ضایعاتی که می‌توان از آنها اجتناب کرد، کمک می‌کند.
- به تصمیم‌گیری بهتر در مورد ساخت یا خرید محصول کمک می‌کند.
- فرآیند تولید را مقرون‌به‌صرفه می‌کند.
- تضمین می‌کند که یک تعمیر اساسی برای تمام اجزاء در نظر گرفته شده است.
چه چیزی باید در BOM گنجانده شود؟
برای مشخص بودن و بدون ابهام بودن، BOMها باید شامل همه اجزا و مقادیر دقیق باشند و بدون آن، شرکت‌ها نمی‌توانند به انتظارات مشتری یا انطباق با مقررات متعهد باشند.
دقت در ثبت مشخصات، کلید کیفیت است
BOMها باید شامل تمام جزئیات مربوط به تعریف یک محصول باشند. از جمله این موارد می‌توان به لیست زیر اشاره کرد:
- شماره قطعه: یک رشته از اعداد یا حروف منحصربه‌فرد است که یک جزء یا قطعه را مشخص می‌کند. برخی از شرکت‌ها از اعداد هوشمند استفاده می‌کنند که بیانگر یک دسته‌بندی خاص از مواد یا قطعات است. اما برخی دیگر غیرهوشمند بوده که شامل اجزائی است که به شکل متوالی تولید شده‌اند.
- شماره مدل: در برخی محصولات پیچیده، مدل‌های مختلفی وجود دارد که مشتریان باید یکی از آنها را انتخاب کنند. بنابراین هر مدل ممکن است شماره متفاوتی داشته باشد.
- نام قطعه: نام‌ها ردیابی اجرا را برای سازمان آسان‌تر می‌کند. برخلاف شماره قطعات، نام قطعات الزاما منحصر به فرد نیست، حتی در برخی موارد ممکن است نام یک قطعه در داخل و خارج از سازمان متفاوت باشد و آن را با دو نام مختلف صدا بزنند.
- توضیحات: توضیحات اغلب جزئیات دقیق‌تری از محصول یا قطعه را در اختیار قرار می‌دهد و ما را با ویژگی‌های آن آشنا می‌کند.
- مقادیر و واحد اندازه‌گیری: از آنجایی که BOM به عنوان دستور‌العملی برای ساخت یک محصول عمل می‌کند، هم کمیت‌ها و هم واحدهای اندازه‌گیری بسیار مهم هستند. بیان منسجم داده‌های کمیت از آنجا که بر قطعات و مجموعه‌های فرعی تأثیر می‌گذارد، برای همه بخش‌های یک سازمان بسیار مهم است.
- نوع تدارکات: دسته‌بندی محصولات براساس انواع تدارکات (مانند سفارشی، تک منبعی، یا خارج از قفسه) به برنامه‌ریزان اطلاعاتی را می‌دهد که برای بهینه‌سازی زنجیره تامین به آن نیاز دارند.
ساختار BOM چگونه است؟
دو نوع ساختار برای BOM وجود دارد که یکی از آنها ساده‌تر بوده و دیگری پیچیده‌تر است که برای محصولات مهم‌تر با اجزای بیشتر کاربرد دارد.
BOM تک سطحی
تهیه و استفاده از این BOM ساده است. با این حال، در صورت خرابی محصول، بررسی اینکه کدام مورد نیاز به تعویض یا تعمیر دارد، چالش برانگیز است. علاوه بر این، چنین ساختاری از BOM برای محصولات پیچیده نامناسب است.
مثال BOM تک سطحی
BOM چند سطحی
در اینجا داده‌ها در قالب جدولی دقیق با هر ستون برای شماره قطعه، نام قطعه، توضیحات، مقدار، هزینه، مشخصات اضافی و غیره ارائه می‌شوند.
مثال BOM تک سطحی
نمونه درخت محصول
درخت محصول را می‌توان به شکل جدولی یا نمودار جریان ایجاد کرد. ایجاد BOM مستلزم داشتن دانش مربوط به آن بخش است؛ البته انتظار دانش دقیق نمی‌رود، اما باید دید وسیعی از محصول داشته باشید.
به عنوان مثال، ساخت دوچرخه را در نظر بگیرید. فرض کنید تقاضا برای 100 دوچرخه وجود دارد. سوال این است که چه قطعات / اجزاء / مجموعه‌ها / مجموعه‌های فرعی باید مورد نیاز باشد. از آنجا که دوچرخه‌ها انواع زیادی دارند، ما «دوچرخه کوهستان» را به عنوان یک محصول پیچیده در نظر می‌گیریم تا بتوان BOM را به روشی دقیق درک کرد.
در شکل زیر، اجزای یک دوچرخه کوهستان که باید در BOM لیست شوند، نشان داده شده است:
نمونه درخت محصول
تفاوت BOM با MTO چیست؟
تا اینجا با تعریف دقیق BOM آشنا شدید. اما تفاوت MTO و BOM چیست؟ در پاسخ باید گفت Make to Order (MTO) یک تکنیک تولید است که در آن تولیدکنندگان تنها پس از سفارش مشتری ، شروع به تولید محصول می‌کنند. در چنین حالتی، کالاها به شکل سفارشی و مطابق با مشخصات مشتری تولید می‌شوند. تکنیک تولید MTO برای بخش‌های تخصصی صنعت مانند هواپیماسازی، ساخت‌وساز و غیره مناسب است.
کنترل کیفیت دقیق محصولات با استفاده از راهکارهای نرم‌افزاری
همانطور که در این مقاله به آن اشاره شد، BOM یکی از اجزای مهم در تعریف دقیق ویژگی‌های محصول و در نتیجه، تولید محصول باکیفیت‌تر است.
نرم افزار کنترل کیفیت همکاران سیستم، با ارائه امکاناتی مانند ایجاد طرح‌های کیفی بر اساس استانداردهای گوناگون، طرح‌های نمونه‌گیری AQL، کنترل کیفیت مواد ورودی، انجام بازرسی‌های دوره‌ای، کنترل کیفیت هنگام تولید، کنترل کیفیت محصولات نهایی و ارتباط با مدیریت بچ به شما اطمینان می‌دهد که در تمام مراحل تامین، نگهداری و تولید استانداردهای کیفی اعمال شده‌اند.
علاوه بر این، با استفاده از این راهکار، تیم‌های تضمین کیفیت می‌توانند تمامی فرایندهای مربوط به شکایات مشتری، عدم انطباق‌های حین تولید و اخطارهای کیفی به تامین کنندگان را در این ماژول پیش برده و اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه را برای حل ریشه‌ای مسائل در واحدهای عملیاتی به گردش دربیاورند. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در تماس باشید.
منابع:
- wallstreetmojo.com
- converged.propelsoftware.com
- investopedia.com