تولید یکی از مهمترین فرآیندها در کارخانه است و بخش اصلی معنای تولیدکننده بودن را شکل می‌دهد. بدون این فعالیت، هیچ کالای تمام شده‌ای ایجاد نمی‌شود و چیزی برای فروش به مشتریان وجود نخواهد داشت. بنابراین پیاده‌سازی روش‌های مناسب برای تکمیل فرایند تولید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اینجاست که مفهوم برنامه‌ریزی تولید مطرح می‌شود.
هدف برنامه ریزی تولید ، اطمینان از وجود آمادگی‌های لازم قبل از شروع چرخه تولید است. این امر مستلزم تخصیص موثر منابع است به طوری که همه چیز برای شروع هر مرحله از تولید، آماده باشد. برنامه ریزی تولید یک فرآیند کارآمد برای تولید با توجه به نیازهای مشتری و سازمان ایجاد می کند و فرآیندهای وابسته به مشتری، مانند تحویل به موقع و فرآیندهای مستقل از مشتری مانند زمان چرخه تولید را بهینه می‌سازد.
برنامه ریزی تولید می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه، زمان و تلاش تولیدکنندگان در هر مقیاس و اندازه‌ای شود. تعیین از قبل تعداد اقلامی که قصد تولید آنها را دارید، مواد اولیه موردنیازتان و تعداد افرادی که برای فرایند تولید باید در اختیار داشته باشید، به شما کمک میکند تا از به وجود آمدن تاخیر در کار جلوگیری کرده و مطمئن شوید که همه آنچه که نیاز دارید را قبل از شروع کار در اختیار دارید. در این مقاله به معرفی برنامه ریزی تولید، انواع و فرایندهای آن پرداخته و تفاوت آن را با زمان‌بندی تولید بررسی می‌کنیم.
برنامه ریزی تولید چیست؟
برنامه ریزی تولید عبارت است از تدوین راهنمای طراحی و تولید یک محصول یا خدمات معین که به سازمانها کمک میکند تا فرآیند تولید را تا حد امکان بهرهورتر کنند. برنامه ریزی تولید در راستای بهینه‌سازی فرآیند تولید ایجاد شده است و امروزه منطق کلی آن به اشکال مختلف در طراحی، تولید و ارائه نرم‌افزار نیز اعمال می‌شود.
برنامه ریزی تولید با توجه به نیازهای مشتری و سازمان، فرآیندی کارآمد را برای تولید خلق میکند. برنامه ریزی تولید همچنین هم فرآیندهای وابسته به مشتری، مانند تحویل به موقع و هم فرآیندهای مستقل از مشتری مانند زمان چرخه تولید را بهینه میکند.
یک برنامه تولید خوب ، زمان پردازش سفارش را به حداقل می‌رساند؛ یعنی مدت زمانی که از زمان ثبت سفارش و تکمیل و تحویل آن به مشتری می‌گذرد. این زمان بسته به شرکت و نوع برنامه ریزی تولیدی لازم، کمی متفاوت است. برای مثال، در مدیریت زنجیره تامین، زمان پردازش شامل مدت زمانی است که برای ارسال قطعات از جانب یک تامین‌کننده به طول می‌انجامد. این زمان همواره باید مدنظر قرار گرفته شود، زیرا کسب و کار تولیدی باید بداند که قطعات چه زمانی به دست آنها می‌رسند تا به این ترتیب بتوانند به درستی برنامه ریزی نیازهای مواد (MRP) را اجرا کنند. این ملاحظات، به ویژه در مورد محدودیت‌های ساخت محصولات سخت و پیچیده یا تولید به‌موقع (JIT) اهمیت دارد.
تاریخچه برنامه ریزی تولید
برنامه ریزی تولید مدرن ، ریشه در نیمه اول قرن نوزدهم دارد. این نوع برنامه ریزی به دلیل نیاز به اطلاعات در مورد برنامه ریزی داخلی در کنترل ایجاد شد. ارگان‌هایی مانند راه‌آهن، کارخانه‌های نساجی و سایر کارخانه‌ها به چارچوب‌های اداری داخلی نیاز داشتند تا بتوانند فرآیندهای متعددی که در ارائه محصول یا خدمات اصلی خود در مقیاس بزرگ دخیل هستند را سازماندهی و هدایت کنند.
برنامه های تولید اولیه ساده بودند. کارخانه‌ها نسبتا کوچک بود و تعداد محدودی از محصولات را در اندازه‌های بزرگ تولید می‌کردند. سرکارگرهای کارخانه متخصصان فنی در زمینه خود بودند و تمام برنامه‌ریزی ها و زمان‌بندی‌ها را انجام می‌دادند که چیزی فراتر از لیستی از سفارشات تولید و تاریخ تکمیل آنها نمی‌شد.
با بزرگ‌تر و پیچیده‌تر شدن خطوط تولید، برنامه ریزی تولید به یک الزام تبدیل شد. با آغاز قرن 20ام، برنامه‌ها نه تنها بر تحویل سفارش‌ها، بلکه بر بهینه‌سازی فرآیندها تمرکز کردند تا جریان فرآیند تولید تا حد امکان با حداقل هزینه تولید انجام گیرد.
امروزه با توجه به ماهیت روش‌های تولید و ساخت، برنامه ریزی تولید تغییر کرده است. فناوری‌های تولید پیشرفت کرده‌اند و ارتباطات و نظارت دقیق‌تری بر تولید و پیرامون آن ایجاد شده است؛ حتی خود محصولات و انتظارات مشتری نیز تغییر و پیشرفت شگرفی داشته‌اند.
یک برنامه تولید خوب ، زمان پردازش سفارش را به حداقل می‌رساند که این موضوع در نهایت، افزایش رضایت مشتری را به همراه دارد
مزایای برنامه ریزی تولید
مزایای برنامه ریزی تولید شامل موارد زیر است:
- سازمان: برنامه ریزی تولید نه تنها مواد و موارد موردنیاز برای یک پروژه تولیدی را مشخص میکند، بلکه فرآیندهای تخصیص را برای دستیابی به منابع صحیح نیز بهبود می‌بخشد. این فرآیند همچنین به تعریف جدول زمانی برای تکمیل وظایف تولید و سازماندهی فرایندهای تولید کمک میکند. با شفاف‌سازی انتظارات و نیازها، تیم‌ها و فرآیندها می‌توانند بهره‌وری خود را افزایش دهند.
- ارتباطات: فرآیندهای کسب‌وکار اغلب با شفاف کردن و در دسترس قرار دادن اطلاعات مربوط به وظایف شغلی، ارتباطات را تسهیل می‌کنند. برنامه ریزی تولید به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهد که با تامین‌کنندگان خود در مورد مواد اولیه موردنیاز، مقدار موردنیاز و زمانی که به این مواد احتیاج دارند؛ ارتباط برقرار کنند. بهبود ارتباطات یکی از جنبه‌های مهم برنامه ریزی تولید است؛ زیرا در فرایند دستیابی به بهره‌وری کمک میکند.
- بهره‌وری: سازماندهی برنامه‌هایی برای ارائه و فروش محصولات، اغلب به فرآیند تولید شما اجازه می‌دهد تا به شکل کارآمدتری اجرا شود. این موضوع به آن دلیل است که شما از قبل، هر یک از جنبه‌های مربوط به تولید محصول خود را درک کرده‌اید. به همین دلیل، می‌توانید پیش از تولید، شیوه‌هایی را شناسایی کنید که به شما این امکان را می‌دهند تا کالاها را به سرعت تولید کرده و به فروش برسانید.
- تخصیص منابع: داشتن یک برنامه تولید موثر به شما این امکان را می‌دهد که تصمیم بگیرید چگونه از منابع سازمان به بهترین شکل استفاده کنید. این منابع شامل موارد مختلفی است؛ نظیر موادی که برای ساخت محصولات خود استفاده می‌کنید، زمان حضور متخصصان شرکت و دارایی‌های مالی آن. برنامه‌های تولید اغلب شامل نحوه استفاده از این منابع می‌شود که تضمین میکند متخصصان تولید با کمبود یا مازاد مواد مواجه نمی‌شوند.
- اثربخشی هزینه: برنامه ریزی جزئیات برنامه و فرآیند تولید شرکت، به شما این امکان را می‌دهد تا مقرون به‌صرفه‌ترین تصمیم‌ها را بگیرید؛ چرا که می‌توانید برای استفاده از منابع ارزان‌تر و حذف ضایعات در فرآیند تولید برنامه‌ریزی کنید. در نظر گرفتن هزینه‌ها هنگام ایجاد برنامه تولید به شما این امکان را می‌دهد که از بودجه شرکت به درستی استفاده کنید و حتی هزینه‌های تولید را کاهش دهید.
انواع برنامه ریزی تولید
انواع مختلفی از برنامه ریزی تولید وجود دارد که هرکدام بر جزئیات مختلف فرآیند تولید تمرکز دارند. برخی از این موارد عبارتند از:
برنامه زمان بندی اصلی تولید (MPS)
برنامه‌هایی برای افراد و کالاهای خاص که در یک دوره زمانی معین تولید می‌شوند. این برنامه‌ها اغلب توسط نرم‌افزار تولید شده و سپس توسط کاربران تنظیم می‌شوند.
برنامه ریزی نیازمندی های مواد (MRP)
MRP سیستمی است که برای برنامه ریزی تولید ، زمان‌بندی و کنترل موجودی استفاده می‌شود. MRP در دسترس بودن مواد خام را تضمین میکند، همواره پایین‌ترین سطح ممکن از مواد و محصولات را در داخل حفظ کرده و برای فعالیت‌های تولید و خرید برنامه‌ریزی میکند. این سیستم اغلب تا حدی توسط نرم‌افزار خودکار می‌شود، اما می‌تواند به شکل کاملا دستی نیز انجام شود.
برنامه ریزی ظرفیت
برنامه ریزی ظرفیت تعیین میکند که یک سازمان چه ظرفیت‌هایی برای پاسخگویی به تقاضاهای در حال تغییر دارد.
برنامه ریزی گردش کار
برنامه ریزی گردش کار برنامه ریزی توالی عملیات انجام شده توسط یک کارمند یا گروهی از کارمندان است.
انواع مختلفی از برنامه ریزی تولید وجود دارد که هرکدام از آنها بر جزئیات مختلف فرآیند تولید تمرکز دارند
برنامه ریزی تولید انواع مختلفی دارد و تنها محدود به حوزه تولید نمی‌شود. به عنوان مثال، برنامه ریزی منابع انسانی شامل بهینه‌سازی فرآیندهایی است که به شرکت اجازه می‌دهد تا نیازهای استخدام و منابع انسانی خود را برآورده کند. نمونه‌های دیگر از این دست برنامه‌ریزی شامل موارد زیر است:
- برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP): ادغام و یکپارچه‌سازی فرآیندهای اصلی کسب‌وکار در یک سیستم یکپارچه، اغلب با استفاده از نرم‌افزار.
- برنامه ریزی فروش و عملیات (S&OP): فرآیند تطبیق دقیق‌تر عرضه محصولات تولیدکننده با تقاضاهای موجود.
برنامه ریزی تولید در مقابل زمان بندی تولید
برنامه ریزی تولید و زمان بندی تولید ، هر دو فرآیندهایی هستند که به سازماندهی عملیات کسب و کار کمک می‌کنند. دستیابی به اهداف نهایی یک کسب‌وکار به موفقیت هر دوی این فرایندها بستگی دارد. برنامه ریزی تولید و زمان بندی تولید هر دو با هم تعیین می‌کنند که چه کسی، چه چیزی، چه زمانی و چگونه تولید شود.
تفاوت بین این دو فرآیند در این است که برنامه ریزی تولید تعیین میکند که کسب‌وکار چه چیزی و چه مقدار از محصول را تولید میکند. در حالی که زمان‌بندی تولید تعیین میکند که فرایند تولید شامل چه کسانی است و چه زمانی وظایف تولید را به اتمام می‌رسانند. به عنوان مثال، برنامه ریزی تولید، عرضه و تقاضا را در نظر می‌گیرد و با استفاده از سفارشات مشتری، تعداد واحدی که از یک محصول خاص می‌خواهد تولید کند را تعیین میکند.
زمان بندی تولید از برنامه تولید استفاده میکند تا تصمیم بگیرد که چه کارکنانی سفارشات مشتری را تکمیل کنند و هرکدام از آنها وظایف خود را طی چه بازه زمانی به اتمام برسانند.
روش اجرایی برنامه ریزی تولید
برای انجام فرآیند برنامه ریزی تولید می‌توانید چهار مرحله زیر را دنبال کنید:
1. توالی را تعیین کنید
تعیین توالی تولید که به عنوان مسیریابی نیز شناخته می‌شود، شامل برنامه‌ریزی برای آن چیزی است که شما قصد دارید به فروش برسانید. سپس در ادامه، در مورد محصول تصمیم می‌گیرید. مانند مقداری که قصد ساخت آن را دارید، منابعی که می توانید به آن دسترسی داشته باشید و روشی که قصد دارید در فرآیند تولید خود استفاده کنید. پس از تعیین این مشخصات در مورد محصول خود، سعی کنید برای مکانی را برنامه‌ریزی کنید که در آن بتوانید محصول خود را تولید کنید.
هنگام تعیین توالی برنامه تولید خود موارد زیر را درنظر بگیرید:
- نوع تولید: در نظر گرفتن این نکته ضروری است که آیا می‌خواهید فرآیند تولید شما پیوسته باشد یا متناوب. این موضوع به شما کمک میکند تا میزان منابعی که استفاده می‌کنید و مقدار محصولی که قادر به تولید آن هستید را محاسبه کنید.
- موقعیت تولید: در نظر بگیرید که چگونه چیدمان محل تولید شما ممکن است بر روند تولید شما تأثیر بگذارد. توجه به این نکته اهمیت دارد که برنامه‌هایی برای ایجاد یک محیط کار ایمن و موثر تعیین کنید.
- کارکنان: همواره سعی کنید نیازها و توانایی‌های متخصصانی که به تولید محصولات مشغول هستند را در نظر بگیرید. تعداد کارکنان شاغل در یک کارخانه تولیدی می‌تواند بر تعداد محصولاتی که تولید می‌کنید و نیز هزینه تولید تاثیر بگذارد.
2. یک جدول زمانی عملیات تهیه کنید
در راستای دستیابی به اهداف مدنظرتان و نیز تعیین ضرب‌الاجل برای رسیدن به آنها، یک جدول زمانی که شامل زمان‌بندی کارها برای متخصصان و کارکنان است، ایجاد کنید. این کار نه تنها به کارمندان کمک میکند تا از مقدار محصولی که می‌توانند تولید کنند پیش‌بینی داشته باشند، بلکه آنها را قادر می‌سازد تا به شکل کارآمدتری فعالیت کنند.
هنگام ایجاد جدول زمانی عملیات، موارد زیر را مدنظر قرار دهید:
- برنامه زمان بندی اصلی: یک برنامه زمان‌بندی اصلی مجموع مقدار محصولی که شرکت‌ها باید تولید کنند را محاسبه میکند.
- برنامه زمان بندی عملیات: برنامه زمان بندی عملیاتی برای یک برنامه تولید شامل زمان‌هایی اسن که کارکنان کار کرده و تجهیزاتی است که از آنها استفاده می‌کنند.
- برنامه روزانه: برنامه روزانه فعالیت‌های روزانه را در نظر می‌گیرد و هدف خاصی را تعیین میکند که مبتنی بر برنامه اصلی است.
3. منابع را تخصیص دهید
پس از تعیین مکان و نحوه ساخت محصول خود، منابع خود را به گونه‌ای تخصیص دهید که تیم شما بتواند عملیات تولید را آغاز کند. تخصیص منابع به این دلیل انجام می‌گیرد که هر متخصص تولید اطمینان داشته باشد که مواد مورد نیاز خود را برای دستیابی به اهداف تولید در اختیار دارد. تخصیص صحیح منابع علاوه بر اینکه برای تیم تولید شما این امکان را فراهم میکند تا بهره‌وری داشته باشند، به شما نیز کمک میکند نسبت به هزینه‌های تولید آگاهی و درک داشته باشید.
هنگام تخصیص منابع فاکتورهای زیر را مدنظر قرار دهید:
- مواد: مواد موجود فرآیند تولید شما شامل هر ماده‌ای است که برای ساخت محصول خود استفاده می‌کنید. حتماً تجهیزات مورد نیاز خود را نیز مدنظر داشته باشید، مانند ماشین‌آلات و لباس‌های محافظ برای متخصصان.
- دستورالعمل کار: هنگام آماده شدن برای تولید، مهم است که مطمئن شوید که همه کارکنان و متخصصان نسبت به نقش خود آگاهی و شناخت دارند. ارائه دستورالعمل‌های کاری به متخصصان در مورد آنچه که در طول روز کاری خود انتظار دارند، شفافیت ایجاد میکند.
- کارکنان: بسته به نیازهای تولیدی شما، ممکن است به تعداد متفاوتی از کارمندان نیاز داشته باشید. همواره اطمینان حاصل کنید که تعداد صحیحی از متخصصان را برای تکمیل فرآیند تولید خود در اختیار دارید.
4. استراتژی خود را ارزیابی کنید
پس از اجرایی‌سازی طرح تولید، ارزیابی کارایی و موفقیت آن بسیار اهمیت دارد. این موضوع شامل جلسه با متخصصان در مورد اهداف تولید شرکت و بررسی نقاطی در برنامه‌تان است که ممکن است نیاز باشد آنها را بهبود دهید.
هنگام ارزیابی استراتژی تولید خود، موارد زیر را در نظر بگیرید:
- عملکرد مورد انتظار: عملکرد مورد انتظار نشان دهنده محاسباتی است که شما در ابتدا، در برنامه تولید خود انجام می‌دهید. درک اهداف سازمان هنگام ارزیابی عملکرد تولید، بسیار مهم است.
- عملکرد واقعی: عملکرد واقعی نشان‌دهنده سطح فعلی تولید کسب و کار شما است. این عملکرد را با عملکرد مورد انتظار مقایسه کنید تا دیدگاهی در مورد ظرفیتی که در آن سازمان شما به اهداف خود می‌رسد، به دست آورید.
- مسائل تولید: ارزیابی هر موضوعی در فرایند تولید شما مهم است و اهمیت دارد؛ به خصوص اگر سطح عملکرد واقعی شرکت شما نسبت به سطح عملکرد موردانتظارتان پایین‌تر باشد. برای درک هر گونه انحراف و نقص در برنامه تولید خود، کارایی ماشین آلات، کارکنان و شیوه‌های تولید خود را ارزیابی کنید.
تعیین جدول زمان بندی علاوه بر کمک به سنجش زمان پیشرفت فرایندها، کارآمدی بیشتر برای کارکنان را به همراه داد
نرم افزارهای برنامه ریزی تولید
در برنامه ریزی تولید از نرم افزارهای مختلفی می‌توان بهره گرفت که در ادامه به معرفی برخی از مهمترین آنها می‌پردازیم:
- Microsoft Excel : نرم‌افزار اکسل یکی از رایج‌ترین و معروف‌ترین نرم افزار های برنامه ریزی تولید است. امروزه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به شکل گسترده‌ای از اکسل برای برنامه ریزی تولید استفاده می‌کنند، چرا که دارای قابلیت‌های زیادی بوده و استفاده از آن آسان است.
- Oracle Primavera : اراکل یک نرم افزار برنامه ریزی تولید است که توسط کسب‌وکارهای بزرگ‌تر استفاده می‌شود. این نرم‌افزار ویژگی‌های بیشتری نسبت به اکسل ارائه می‌دهد؛ مانند قابلیت ایجاد نمودار گانت.
- SureTrak Project Manager : یکی دیگر از نرم‌افزارهای برنامه ریزی تولید SureTrak است که توسط کسب‌وکارهای بزرگ‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نرم‌افزار ویژگی‌های بیشتری نسبت به Primavera دارد، مانند ردیابی موجودی و هزینه‌ها.
- Microsoft Project : Microsoft Project یک نرم افزار مدیریت پروژه است که برای برنامه ریزی تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نرم‌افزار ویژگی‌های بیشتری نسبت به مایکروسافت اکسل دارد؛ مانند ایجاد جدول زمانی و ردیابی هزینه‌ها.
- نرم افزار برنامه ریزی تولید Workfront : Workfront یک نرم‌افزار مبتنی بر ابر است که به کسب‌وکارها در مدیریت برنامه ریزی تولیدشان کمک میکند. از جمله ویژگی‌های این نرم‌افزار می‌توان به امکان پیگیری وظایف و هزینه‌ها و ایجاد گزارش اشاره کرد.
نقش راهکارهای نرم افزاری در برنامه ریزی تولید
همانطور که در این مقاله به آن اشاره شد، تهیه برنامه تولید با در نظر گرفتن نیازمندی‌های مواد اولیه و ظرفیت‌های مراکز تولیدی، از دغدغه‌های اصلی مدیران و کارشناسان برنامه ریزی تولید است. برنامه‌های تولید معمولا در بازه‌های زمانی مختلف (ماهانه، هفتگی و روزانه) تهیه می‌شوند و در هر سطح از برنامه‌ریزی باید برآورد منابع موردنیاز و کنترل برنامه امکان‌پذیر باشد.
نرم افزار کنترل تولید همکاران سیستم ، با صدور برنامه‌ها توسط کارشناسان برنامه‌ریزی سیستم، مواد اولیه مورد نیاز را محاسبه کرده و در صورت عدم کمبود، به خط تولید ارسال میکند. سپس با ثبت اطلاعات واقعی تولید توسط کاربران تولید، امکان کنترل وضعیت تحقق هر محصول در برنامه را ایجاد میکند. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد این راهکار، با ما در تماس باشید.
منابع:
- techtarget.com
- indeed.com
- erp-information.com