در سالهای اخیر، اهمیت مدیریت فناوری اطلاعات در سازمانها به شکلی بیسابقه افزایش یافته است. دیگر نقش IT صرفاً تأمین زیرساخت، مدیریت سرورها یا رفع مشکلات فنی روزمره نیست؛ بلکه به یکی از موتورهای محرک تحول دیجیتال، نوآوری و چابکی سازمان تبدیل شده است. در چنین فضایی، مدیر فناوری اطلاعات یا CIO (Chief Information Officer) به عنوان یکی از مهمترین مقامهای اجرایی سازمان شناخته میشود؛ فردی که مسئولیت هدایت راهبردی فناوری اطلاعات، تصمیمگیری درباره مسیر فناوری و تضمین همسویی آن با اهداف کلان کسبوکار را بر عهده دارد.
اگر در دهههای گذشته وظایف مدیر فناوری اطلاعات بیشتر حول مدیریت تجهیزات کامپیوتری، نظارت بر شبکه و پشتیبانی فنی تعریف میشد، امروز CIO نقشی استراتژیک و تعیینکننده دارد. ورود فناوریهای نوینی مانند رایانش ابری، پلتفرمهای دیجیتال، دادهمحوری، هوش مصنوعی و تغییر رفتار مشتریان باعث شده مدیریت فناوری اطلاعات در قلب تصمیمسازی سازمان قرار گیرد. به همین دلیل، مدیران فناوری اطلاعات به جای تمرکز صرف بر عملیات فنی، باید به سازمان کمک کنند سریعتر نوآوری کند، تجربه مشتری را بهبود دهد و در برابر تغییرات بازار انعطافپذیر باشد.
افزایش پیچیدگی فناوری، رقابت شدید در بازار و وابستگی روزافزون کسبوکارها به سیستمهای نرمافزاری، مسئولیتهای CIO را چند برابر کرده است. آنها باید در شرایطی که فناوری به سرعت در حال دگرگونی است، همزمان پایداری زیرساختها، امنیت اطلاعات، مدیریت داده، توسعه سیستمهای جدید و آینده فناوری سازمان را رهبری کنند. به همین دلیل در بسیاری از سازمانها، CIO نهتنها مدیر فناوری اطلاعات، بلکه رهبر مدیریت تغییر بهشمار میرود.
در ادامه این نوشتار، ابتدا توضیح میدهیم مدیر فناوری اطلاعات کیست و مدیریت فناوری اطلاعات چیست؛ سپس تاریخچه و تکامل این نقش را بررسی میکنیم و در ادامه به وظایف مدیر فناوری اطلاعات، مهارتهای موردنیاز، مسئولیتها و چالشهای امروز CIOها میپردازیم تا تصویری روشن، دقیق و کاربردی از این جایگاه کلیدی ارائه شود.
تاریخچه ظهور نقش مدیر فناوری اطلاعات CIO در سازمانها
ظهور نقش CIO به اواخر دهه ۵۰ و ۶۰ یعنی زمانیکه کسبوکارها شروع به وارد کردن IT در سازمان کردند، برمیگردد. نسل اول رهبران فناوری اطلاعات معمولا مدیران رده متوسط یا ارشد در واحد پردازش دادههای الکترونیک (که بعدها واحد سیستمهای اطلاعاتی نامیده شد) بودند.
در این دوره که از اواخر دهه ۶۰ تا اوایل دهه ۸۰ میلادی به طول انجامید و با عنوان عصر Mainframe از آن یاد میشد، مدیران پردازش داده یا مدیران سیستمهای اطلاعاتی به ندرت در تعیین استراتژیهای فناوری اطلاعات سازمان نقش داشتند. این دوره با تسلط ابر کامپیوترها در سازمانها همراه بود و در آن محاسبات متمرکز با کنترل برنامهنویسان حرفهای و اپراتورهای سیستمی انجام میشد. همچنین اغلب زیرساختهای محاسباتی ابرکامپیوترها، توسط یک شرکت تولیدکننده سختافزار و نرمافزار ارائه میشد. در این دوره، از کامپیوترها بیشتر به واسطه قدرت محاسباتیشان استفاده میشد تا توانایی بالقوه آنها در ایجاد ارتباط میان گروهی از کارکنان سازمان.
- ◀ مدیریت متمرکز همه فرآیندها از مالی و منابع انسانی تا تولید و فروش در یک پلتفرم
- ◀ استفاده آسان از هر مکان و هر دستگاه، بدون محدودیت زمانی و مکانی
- ◀ گزارشگیری سریع، تحلیل داده و پشتیبانی از رشد پایدار کسبوکار
با ورود رایانههای شخصی به سازمانها در اوایل دهه ۸۰، سیستمهای فناوری اطلاعات دیگر در واحدهای پردازش داده که توسط متخصصین کنترل میشدند، متمرکز نبود؛ بلکه این سیستمها در داخل سازمان توزیع شده بودند. در این دوره شرکتها شروع به تهیه رایانههای شخصی از تولیدکنندههای جدید مانند مایکروسافت و اینتل کردند.
به تدریج سیستمهای کامپیوتری دیگر، نه فقط در واحد فناوری اطلاعات بلکه به شکل مستقل در واحدهای مختلف کسبوکاری قرار داده شد. تعیین اینکه این سیستمها چگونه و از کجا باید تهیه شوند و مشخص کردن معماری و نحوه شبکهبندی، قسمت مهمی از وظایف مدیر فناوری اطلاعات را تشکیل میداد.
گسترش فناوری اطلاعات در سازمانها و دسترسی عمومی به رایانه و دادهها باعث پررنگتر شدن نقش مدیران فناوری اطلاعات در سالهای اخیر شده است.
دسترسی عمومی به وب در اوایل دهه ۹۰ ، نقش فناوری اطلاعات را در عملیات تجاری توسعه داد و راه جدیدی برای CIO ، به عنوان بالاترین مقام مدیریت فناوری سازمان، باز کرد تا گامی رو به جلو در برنامهریزی استراتژی کسبوکار بردارد.
در حالیکه مدیران فناوری اطلاعات کماکان مسئول نظارت بر سیستمهای کامپیوتری و مدیریت سرویسهای فناوری اطلاعات بودند، مهمترین وظیفه آنها در آغاز دوره مبتنی بر وب، پیشبینی این بود که چگونه استفاده تجاری از اینترنت بر عملکرد سازمانها تاثیرگذار است. این وظیفه نیازمند توانایی بازمهندسی فرایند کسبوکار برای بهرهگیری از ساختار جدید و تواناییهای مدیریتی برای متقاعد کردن دیگران در لزوم نیاز به تغییر بود.
وظایف CIO یا مدیر فناوری اطلاعات چیست؟
در دنیای امروز CIOها نقش مهمی در نوسازی و تحول دیجیتال شرکتها ایفا میکنند. فناوریهای جدید و تغییرات مداوم، چالشهای جدیدی برای این نقش ایجاد کرده است و به همین دلیل، تخصص فنی در کنار هوش تجاری برای موفقیت CIO ضروری است. به عبارتی دیگر، تمام مسئولیتهای یک CIO با یادگیری مهارتهای اجتماعی و مدیریتی برای ایجاد تغییر در سازمان گره خورده است.
CIO مجموعهای از نقشها را در سازمانها بر عهده دارد. او باید تصمیمات اجرایی در رابطه با مواردی چون خرید تجهیزات فناوری اطلاعات از تولیدکنندهها یا ساخت سیستمهای جدید را بگیرد. همچنین CIO باید توانایی سازمانی قوی داشته باشد، این ویژگی به طور خاص مربوط به این دلیل است که او باید بتواند میان نقشهای مختلف برای بدست آوردن مزیت رقابتی و حفظ منافع کارکنان سازمان تعادل ایجاد کند. CIOها همچنین وظیفهی استخدام را نیز بر عهده دارند، بنابراین مهم است که بهترین افراد را برای موقعیتهای شغلی موجود در سازمان انتخاب کنند. CIOها باید به طور مستقیم استراتژیها و سیاستهای فناوری اطلاعات سازمان را برنامهریزی و تدوین کنند. هر دوی این موارد برای حفاظت از سازمان در کوتاه مدت و بلند مدت و نیز فرایند تعیین استراتژی برای آینده مورد نیاز است. در ادامه به برخی از مهمترین مسئولیتها و وظایف CIO اشاره میشود:
- ایجاد مزیت رقابتی در سازمان
- نظارت بر توسعه پلتفرمهای خدمات مشتری
- ایجاد خط مشیها، استراتژیها و استانداردهای فناوری اطلاعات
- توسعه و تصویب بودجه فناوری
- مدیریت سرمایهگذاری در IT
مهارتها و ویژگیهای مدیر فناوری اطلاعات کدام است؟
در دنیای پویای امروز، مدیران فناوری اطلاعات به شکل مداوم با وضعیتهای جدیدی روبرو هستند. برای مثال در دورهای که شاهد پاندمی کرونا بودیم، در زمان کوتاهی بسیاری از کسبوکارها دورکار شدند و این موضوع به سرعت، به یک وضعیت نرمال جدید تبدیل شد. کنترل چنین وضعیت متغیری مستلزم کسب مهارتهایی است که در ادامه به 5 مهارت مهم هر CIO میپردازیم:
- ارتباطات: توانایی ایجاد ارتباطات موثر برای هر نقشی در مدیریت الزامی است. مدیران فناوری اطلاعات در گام اول باید شنوندگان خوبی باشند که نیازهای واحدهای مختلف را درک کنند و بتوانند راهکارهای مناسبی برای پاسخ به دغدغههای آنها ارائه دهند. در گام دوم باید بتوانند پروژهها و مفاهیم پیچیده را به زبان ساده به ذینفعان منتقل کنند.
- مدیریت ریسک: مدیران ارشد فناوری اطلاعات اغلب باید ریسکهای حساب شدهای را بپذیرند تا با پیشرفتهای فناوری همگام بمانند. همچنین باید به خوبی روشهای مدیریت ریسکهای امنیتی را بشناسند و بسته به نیاز سازمان از آن استفاده کنند.
- خلاقیت و نوآوری: خلاقیت و نوآوری لازمه رشد و پیشرفت در صنعت IT است. مدیران فناوری اطلاعات با بهروز نگهداشتن دانش در زمینه فناوری اطلاعات و شناخت کارکردهای صنعت حوزه فعالیت، میتوانند راهکارهای نوآورانهای برای بهبود وضعیت کسبوکار ارائه دهند.
- رهبری: مسئولیت مدیریت کارکنان واحد فناوری اطلاعات با CIO است. بنابراین برای ایجاد یک تیم کاری از متخصصان IT و ارائه خروجیهای حرفهای، هر مدیر فناوری اطلاعات باید از ظرفیتهای رهبری برخوردار باشد.
- مدیریت پروژه و اجرای آن: یکی از مهمترین مهارتهای لازم برای هر مدیر فناوری اطلاعات، توانایی نظارت بر بخشهای مختلف یک پروژه IT است. هر CIO باید بتواند تیمی از کارکنان با تخصصهای مختلف را در یک پروژه مشخص، مدیریت کند.
چالشهای مسئول آی تی شرکت چیست؟
سرعت تغییرات فناوری، ریسکهای ناشناختهای را ایجاد میکند که هدایت فناوری اطلاعات سازمان را بیش از پیش با چالش روبهرو میکند. کسبوکارها به دنبال استفاده از راهکارهای جدید فناوری برای دستیابی به مزیت رقابتی هستند. این نیاز به پیشگام بودن در تغییرات، ممکن است سازمانها را به استفاده از فناوریهایی تشویق کند که درک درستی از ریسکهای موجود در آن ندارند. وظیفه مدیر فناوری اطلاعات شناسایی این ریسکها و مقابله با آنهاست.
در این رابطه چهار گام وجود دارد که CIO با پیمودن این گامها میتواند شدت ریسکهای موجود را کاهش دهد:
- درک ریسک: همچنانکه تغییرات فناوری سرعت میگیرد، مجموعه جدیدی از ریسکها نیز ظهور میکند. در کنار تهدیدات خارجی، سازمان با مجموعهای از تهدیدات و سوءاستفادههای بالقوه که در اثر تلاش برای ادغام فناوری جدید با زیرساخت حاضر ایجاد شده است، روبرو میشود.
- شناسایی ریسک: عوامل پیچیدهای که باعث ایجاد عدم قطعیت و ریسک میشوند، باید در طراحی و پیادهسازی فرایندها و کنترلها لحاظ شوند. هر چه پیچیدگی پروژهها بیشتر شود، خطر شکست پروژه نیز افزایش مییابد.
- کاهش ریسک: یک استراتژی جامع مدیریت ریسک، کاهش تهدیدها است. هنگامی که عوامل ایجادکننده ریسک شناسایی شدند، میتوان آنها را در تمامی مراحل تکامل مدیریت کرد. احتمال و ضریب تاثیر هر ریسک باید ارزیابی شود. همچنین لازم است تا ریسکهای با بالاترین احتمال وقوع و توالی اصلاح آنها مشخص شوند.
- مدیریت ریسک و کنترل فرایند: این دو مورد ضامن موفقیت پروژههای موجود در سازمان است. این گام شامل انتصاب مدیران ریسک با تجربه، ایجاد کمیته ریسک با وظیفه مدیریت و نظارت بر فرایند تشخیص ریسک و کمک گرفتن از متخصصان شناسایی ریسک خارج از سازمان به منظور شناسایی همهجانبه تهدیدهای سازمان است.
- کنترل تغییرات محیط: آمارها نشان میدهد سرعت تغییرات فناوری نه تنها کم نشده است، بلکه روز به روز افزایش مییابد. برای کسب موفقیت، CIO ها باید مجموعهای هدفمند از فرایندها و کنترلها را برای مدیریت ریسکهای جدیدی که فناوریهای نو درپی دارند، ایجاد کنند. برای این کار باید درک سریعی از نیازهای رو به تغییر کسبوکار و فناوریهایی که بیشترین تغییر را در کسبوکار سبب میشوند، بهدست آورند.
مدیر فناوری اطلاعات لزوما نباید به همه جنبههای این محیط متغیر عکسالعمل نشان دهد، اما باید درک جامعی از عوامل ایجاد تغییر و تاثیر آنها بر سازمان داشته باشد. ظهور شرکتهای کاملاً دیجیتال مانند گوگل، آمازون و فیسبوک؛ شرایط و مجموعه جدیدی از نیازمندیها را برای CIO به ارمغان آورده است.
نقش CIO دربرگیرنده مهارتهای مختلفی است و روند رو به رشد فناوری، نیاز به افزایش سرعت یادگیری مهارتها و تلاش برای انطباق سازمان با فناوریهای روز را بیشتر میکند.
این نیازمندیها شامل فناوری اطلاعات مبتنی بر رایانش ابری ، فناوریهای موبایلی، تحلیل کلان دادهها، رسانههای اجتماعی، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا است. در این میان، وظیفه محافظت از دادهها و سیستمهای فناوری اطلاعات سازمان با توجه به حجم حملات سایبری، موضوعی بسیار با اهمیت و پر ریسک است. یک شکاف امنیتی اساسی میتواند هزینه زیادی برای CIO داشته باشد.
امروزه برخی از مدیران فناوری اطلاعات تلاش میکنند با بهرهگیری از فناوریهای جدید، ارزش افزوده در کسبوکار ایجاد کنند. همچنان که جریان اطلاعات تبدیل به عاملی اساسی در موفقیت یا شکست کسبوکار میشود، نقش CIO نیز روز به روز پرمخاطرهتر و در عین حال، واجد دریافت پاداشی بزرگ میشود.
چه تحولی در نقش مدیر فناوری اطلاعات (CIO) رخ داده است؟
تبدیل از نقش فناوری محور به یک نقش کسبوکار محور و خلاق، یکی از تغییرات عمدهای است که در نقش جدید مدیر فناوری اطلاعات اتفاق افتاده است. تواناییها و شایستگیهای فنی مورد نیاز گذشته همچنان مورد نیاز است، اما به تنهایی برای رفع انتظارات این نقش و حرکت رو به جلو کافی نیست.
با توجه به تغییر نقش مدیران فناوری اطلاعات، امروزه ترکیبی متعادل از مولفههای زیر میتواند برای تاثیرگذاری بیشتر یک CIO مورد استفاده قرار بگیرد:
- نوآوری: این مولفه به مدیر فناوری اطلاعات اجازه میدهد تا یک استراتژی موثر که در راستای نیازهای کسبوکار است، تعریف کند. در شرایطی که امروزه همه بخشهای سازمان تحت تاثیر نوآوریهای فناوری هستند، این مولفه بخش چالش برانگیزی از نقش مدیر فناوری اطلاعات را تشکیل داده و روزبهروز به اهمیت آن افزوده میشود. مطالعات نشان دادهاند که بخش نوآورانه و کارآفرینانه نقش CIO ، از تواناییهای فنی او در زمینه فناوری اطلاعات اهمیت بیشتری یافته است.
- هدایت: این مولفه متمرکز بر گوش دادن به کارکنان، ایجاد انگیزه در آنها و توسعه یک سازمان فناوری اطلاعات تاثیرگذار است که دستاورد آن تمرکز کسبوکار و چابکی مورد نیاز دنیای امروز است. انتقال از یک رویکرد محصول محور به رویکرد راهحل محور کسبوکار، تنها محدود به CIO نیست، بلکه تغییری است که تمام واحد فناوری اطلاعات را تحت تاثیر قرار میدهد. امروزه نقشهای جدیدی برای درک بهتر چالشهای کسبوکار و یافتن راهحل مناسب در حال ظهور هستند و واضح است که مدیریت این نقشها در واحد فناوری اطلاعات، نیازمند تواناییهای بهبود یافته رهبری و مدیریت افراد است.
- مدیریت: مدیران فناوری اطلاعات جدید، نیازمند تواناییهای رهبری بیشتری هستند که بتوانند از سطح زیرساخت و متمرکز بر تکنولوژی، به سوی سازمانی که از رویکرد فرایندگرا برای خلق چابکی و پاسخدهی سریع به محیط درحال تغییر کسبوکار استفاده میکند، حرکت کنند.
نقش راهکارهای نرم افزاری در مدیریت هرچه بهتر کسبوکار
همانطور که در این مقاله اشاره شد، مدیر فناوری اطلاعات یا CIO یک سازمان، مسئولیت هدایت استراتژیهای IT سازمان و کارمندان واحد فناوری اطلاعات را همسو با تغییرات روز فناوری، برعهده دارد. در دنیای امروز که بدون تکنولوژی نمیتوان پیشرفت کرد، اهمیت نقش CIO بیش از پیش نمود پیدا میکند. مدیر ارشد فناوری اطلاعات با درنظر گرفتن روند رشد فناوری و نیاز سازمان، باید تصمیمهای مناسب برای پیشرفت یک کسبوکار در راستای اهداف تجاری را اخذ کند.
رایانش ابری و انتقال نرمافزارها بر بستر ابر، یکی از جدیدترین روندهای حوزه فناوری اطلاعات است که به سبب صرفهجویی ایجاد شده در زمان و هزینه، امروزه مورد توجه بسیاری از کسب و کارها قرار گرفته است. همکاران سیستم نیز به عنوان سازمانی پیشرو در زمینه تولید نرمافزارهای سازمانی، این موضوع را مورد توجه قرار داده و اقدام به ارائه راهکارهای خود بر بستر ابری کرده است.
نرم افزار ERP ابری همکاران سیستم ، مجموعه نرمافزارهای ERP بر بستر رایانش ابری است که سبد جامعی از محصولات حسابداری، تدارکات و لجستیک، فروش، پخش، خردهفروشی، مدیریت منابع انسانی، هوش تجاری و بهای تمام شده را ارائه میدهد. کسب و کارها، به ویژه سازمانهای کوچک و متوسط، میتوانند بر حسب نیازهای خود، بهترین پاسخ را انتخاب و از آن استفاده کنند. برای راهنمایی بیشتر در این زمینه، با ما در ارتباط باشید.
منابع:
- indeed.com
- cio.gov
- enterprisersproject.com