تامین بخش قابل توجهی از هزینه‌های عمومی جامعه از کانال مالیات تامین می‌شود؛ این پرداخت از سوی افراد مشمول، الزامی و بلاعوض است. مالیات بر درآمد مشاغل از جمله مهم‌ترین انواع مالیات است که جامعه مخاطب آن بیشتر اصناف و بازاریان هستند.
فصل چهارم باب سوم ق.م.م از ماده 93 تا ماده 104 به موضوع مالیات مشاغل از جمله تعاریف، درآمدهای مشمول مالیات، معافیت‌ها و حالات خاص آن اشاره می‌کند.
در مقالات پیشین به بررسی و نحوه محاسبه برخی از انواع مالیاتهای رایج کشور پرداختیم و اکنون در این مقاله قصد داریم به یکی دیگر از رایج‌ترین انواع مالیات یعنی «مالیات بر درآمد مشاغل» یا به اختصار «مالیات مشاغل» بپردازیم و ببینیم نحوه محاسبه آن چگونه است.
مالیات بر درآمد مشاغل چیست؟
همانطور که در مقاله مالیات چیست اشاره کردیم؛ مالیات در ایران به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود که مالیات بر درآمد مشاغل در دسته مالیاتهای مستقیم قرار دارد.
مالیات بر درآمد مشاغل یا همان مالیات مشاغل، یکی از انواع مختلف مالیات بر درآمد است و همانطور که در چارت بالا مشاهده می‌کنید، مالیات بر درآمد در کنار مالیات بر دارایی دو بخش از مالیاتهای مستقیم هستند. برای آشنایی با مالیات بر درآمد توصیه می‌کنیم که مقاله زیر را حتما مطالعه کنید.
همانطور که از اسم این نوع مالیات برمی‌آید هر شخصی که مشغول به یک شغل تجاری باشد باید از محل درآمدی که به دست می‌آورد طبق قانون، میزان مشخصی مالیات پرداخت کند.
این نوع مالیات از طریق خوداظهاری تشخیص داده می‌شود و سازمان امور مالیاتی بر اساس آن مالیات مربوطه را دریافت می‌کند.
فصل چهارم از باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم، به مالیات بر درآمد مشاغل پرداخته و طی 11 ماده (از ماده 93 تا 104) قوانین و مقررات مربوط به آن بیان شده است.
طبق تعریف اولین و پایه‌ترین ماده این فصل یعنی ماده 93 قانون مالیاتهای مستقیم «درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصلهای این قانون در ایران تحصیل کند پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌باشد».
یعنی هر شخص حقیقی که در حال انجام فعالیت و کسب‌وکاری است موظف به پرداخت مالیات به دولت است. با این تعریف طیف وسیعی از کسب‌وکارها مشمول پرداخت مالیات مشاغل می‌شوند.
افرادی را در نظر بگیرید که شغل آنها وکالت، پزشکی، بقالی، مغازه وسایل صوتی تصویری، تعویض روغنی و موارد دیگری از این دست باشد، این افراد طی یک دوره یکساله از طریق مشاغل خود درآمدهایی به دست می‌آورند که اگر هزینه‌های مربوطه را از آن کسر کنیم، سود خالص این افراد و در واقع درآمد خالصی که از طریق این مشاغل به دست می‌آورند مشمول مالیات می‌شود.
در ادامه ماده 93 قانون مالیاتهای مستقیم بیان شده «درآمد شرکت‌های مدنی (اعم از اختیاری یا قهری) و همچنین درآمدهای ناشی از فعالیت‌های مضاربه در صورتی که عامل (مضارب) یا صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد تابع مقررات این فصل می‌باشد».
منظور از کلمه «شرکت» که در این تبصره به کار برده شده همان شراکت است، حال این شراکت ممکن است به شکل اختیاری (مانند راه‌اندازی یک مغازه که از سرمایه چند نفر تشکیل شده)، قهری (مانند شراکت بدون اختیار اعضای یک خانواده به عنوان وراث بعد از فوت پدر خانواده) یا مضاربه باشد.
درآمدهای ناشی از مضاربه نیز به این شکل است که برای نمونه فرد الف سرمایه یک میلیاردی خود را در اختیار کسب‌وکار فرد ب قرار می‌دهد و در میزان سود و زیان آن شریک می‌شود و درصدی مشخصی را تعیین می‌کنند؛ طبق این ماده قانونی تمام فعالیت‌های مضاربه نیز مشمول پرداخت مالیات می‌شود.
چه کسانی مشمول پرداخت مالیات مشاغل هستند؟
اشخاص حقیقی در واقع همان افرادی هستند که نسبت به کاسبی و شغل خود، به شکل شخصی اقدام کرده‌اند و به دلیل شغل تجاری و درآمدی که دارند موظف به پرداخت مالیات هستند.
طبق تعاریف آموزشی سازمان مالیاتی کشور «کسبه، اصناف، پیشهوران (صاحبان حرفه) صاحبان کارخانهها، کارگاههای تولیدی و سایر افرادی که به شکل شخص حقیقی بابت درآمد حاصل از اشتغال به مشاغل آزاد و به طور انفرادی یا مشارکت مدنی فعالیت دارند، یا به عناوین دیگری غیر از موارد مذکور در سایر فصلهای قانون مالیاتهای مستقیم در ایران درآمدی تحصیل کنند، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل میباشند.».
صاحبان مشاغل پس از راه‌اندازی کسب‌وکار خود تا 4 ماه فرصت دارند که کسب‌وکار خود را به سازمان امور مالیاتی معرفی و در نظام مالیاتی ثبت نام کنند؛ همچنین باید دفاتر و اسناد و مدارک معامله‌های مربوط به فعالیت تجاری خود را نگهداری کنند.
تمامی صاحبان مشاغل می‌بایست اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی سال خود را تا پایان خرداد ماه سال بعد بر اساس مدارک و اسناد و دفاتر معتبر، تنظیم و به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند.
بنابراین تمامی اشخاص حقیقی که در این کشور فعالیت می‌کنند، از یک مغازه سوپرمارکت تا پزشکان و وکلا موظف به پرداخت مالیات مشاغل هستند.
تمامی اشخاص حقیقی که در این کشور فعالیت می‌کنند، از یک مغازه سوپرمارکت تا پزشکان و وکلا موظف به پرداخت مالیات مشاغل هستند
تقسیم بندی سه‌گانه افراد مشمول مالیات مشاغل
موضوعی که در مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی بسیار مهم است و پیش از آشنایی با نحوه محاسبه مالیات مشاغل باید به آن پی برد، تقسیم‌بندی گروهی مشاغل کشور است. به این شکل که فرد باید بداند در کدام گروه از مشاغل قرار دارد تا با تکالیف مالیاتی مربوط به خود آشنا شود زیرا در غیر این صورت جریمه می‌شود.
ماده 95 ق.م.م به تکالیف قانونی اشخاص مشمول مالیات مشاغل اشاره کرده است. این ماده قانونی بیان می‌کند:
«صاحبان مشاغل موضوع این فصل موظفند دفاتر و یا اسناد و مدارک حسب مورد را که با رعایت اصول و ضوابط مربوط از جمله اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری موضوع قانون تجارت در خصوص تجار تنظیم می‌گردد برای تشخیص درآمد مشمول مالیات، نگهداری و اظهارنامه مالیاتی خود را بر اساس آنها تنظیم کنند.»
فصل دوم آیین‌نامه اجرایی این ماده صاحبان مشاغل را به سه بخش تقسیم کرده و میزان مالیات مشاغل برای هر کدام از این گروه‌ها متفاوت است:
مالیات گروه اول صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغلی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) براساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ 55 میلیارد ریال باشد.
برای نمونه؛ مبلغ فروش و سایر درآمدهای مندرج در اظهارنامه مالیاتی عملکرد سال 1399 مبنای گروه‌بندی سال 1401 است. یعنی برای اینکه بدانید در سال 1401 جزء کدام گروه از مشاغل هستید باید به میزان درآمدی که در اظهارنامه سال 1399 خود اظهار کرده‌اید مراجعه کنید؛ اگر درآمد ابرازی بیش از 55 میلیارد ریال بود در گروه اول قرار دارید.
البته برخی از مشاغل نیز فارغ از اینکه چه میزان فعالیت و درآمد داشته‌اند از لحاظ انجام تکالیف در این گروه قرار می‌گیرند که عبارتند از:
- تمامی واردکنندگان و صادرکنندگان
- صاحبان کارخانهها و واحدهای تولیدی و بهره‌‍‌برداران معادن دارای پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه یا مراجع ذیربط
- صاحبان هتل‌های سه ستاره و بالاتر
- صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها، کلینیک‌های تخصصی
- صاحبان مشاغل صرافی
- فروشگاه‌های زنجیره‌ای دارای مجوز فعالیت از وزارتخانه یا مراجع ذیربط
- صاحبان مؤسسات حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی و ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک و طراحی سیستم
- صاحبان موسسات حمل‌ونقل موتوری زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری
مالیات گروه دوم صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغل و حرفی که درآمد ابرازی (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) براساس اظهارنامه مالیاتی عملکرد دو سال قبل یا آخرین درآمد قطعی شده (فروش کالا یا فروش توام کالا و ارائه خدمات) آنها بیش از مبلغ 18 میلیارد ریال و مساوی یا کمتر از 55 میلیارد ریال باشد.
مالیات گروه سوم صاحبان مشاغل
صاحبان مشاغلی که در گروه‌های اول و دوم قرار نمی‌گیرند جزء گروه سوم محسوب می‌شوند.
در اهمیت این نوع گروه‌بندی و اینکه آیا تفاوتی بین آنها وجود دارد یا خیر باید گفت، تفاوت بسیار زیادی دارند؛ به این شکل که گروه اول از نظر انجام تکالیف قانونی شبیه به شرکت‌ها بوده و باید با استفاده از نرم افزار حسابداری تکالیف مالی خود را انجام دهند. از جمله اینکه اظهارنامه رد کنند، دفاتر را پلمپ بکنند، معاملات فصلی و ارزش‌افزوده دارند و مانند شرکت‌ها هستند.
گروه دو و سه تا حدودی روند مالیاتی آسان‌تری دارند؛ دفتر و معاملات فصلی ندارند، حتی تا دو سال بعد از شروع فعالیتشان هم می‌توانند از تبصره ماده 100 قانون مالیاتهای مستقیم استفاده کنند و اظهارنامه‌ای ارائه نکنند.
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی چگونه به دست می‌آید؟
براساس قانون درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی یا همان مشاغل عموما براساس خوداظهاری مودیان است. مگر آنکه اسناد و مدارکی خلاف آن به دست ممیز مالیاتی برسد. از جمله این اسناد می‌توان به تراکنش‌های بانکی اشاره کرد. ماده 97 ق.م.م به همین موضوع اشاره می‌کند و در کنار آن روش‌های جدید رسیدگی به درآمد مالیات مشاغل را نیز بیان می‌کند.
با این حال، خوداظهاری مودیان همچنان اصلی‌ترین مبنا برای تعیین درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی است. بخشی از این ماده بیان می‌کند:
«درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی موضوع این قانون که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی میباشند به استناد اظهارنامه مالیاتی مودی که با رعایت مقررات مربوط تنظیم و ارائه شده و مورد پذیرش قرارگرفته باشد، خواهد بود.»
این ماده قانونی ادامه می‌دهد: «سازمان امور مالیاتی کشور میتواند اظهارنامه‌های مالیاتی دریافتی را بدون رسیدگی قبول و تعدادی از آنها را بر اساس معیارها و شاخصهای تعیین شده و یا به طور نمونه انتخاب و برابر مقررات مورد رسیدگی قرار دهد.»
براساس قانون درآمد مشمول مالیات اشخاص حقیقی یا همان مشاغل عموما براساس خوداظهاری مودیان است
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل چگونه است؟
ماده 94 و 100 قانون مالیاتهای مستقیم به نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل یا همان مالیات اصناف می‌پردازد که براساس آن در ماده 94 آمده است: «درآمد مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل عبارت است از کل فروش کالا و خدمات به اضافه سایر درآمدهای آنان که مشمول مالیات فصول دیگر شناخته نشده پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات مربوط طبق مقررات فصل هزینه‌های قابل قبول و استهلاکات».
فردی را در نظر بگیرید که نمایشگاه ماشین دارد اما در کنار آن وسایل صوتی تصویری نیز می‌فروشد؛ بنابراین از درآمدی که از این دو طریق به دست می‌آورد پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات، مالیات دریافت می‌شود.
همچنین طبق ماده 100 قانون مالیاتهای مستقیم «مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که به وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده (131) این قانون پرداخت نمایند.».
همانطور که در این ماده قانونی اشاره شده نرخ مالیات در ماده 131 قانون مالیاتهای مستقیم ذکر شده که طبق آن نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی به شرح زیر است:
- تا میزان پانصد میلیون (500,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ پانزده درصد (15%) : به این معنا که تا سقف 50 میلیون تومان اولیه از درآمد فرد، مشمول نرخ مالیاتی 15 درصد می‌شود،
- نسبت به مازاد پانصد میلیون (500,000,000) ریال تا میزان یک میلیارد (1,000,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست درصد (20%) : به این معنا که 50 میلیون تومان دوم از درآمد فرد، مشمول نرخ مالیاتی 20 درصد می‌شود،
- نسبت به مازاد یک میلیارد (1,000,000,000) ریال درآمد مشمول مالیات سالانه به نرخ بیست و پنج درصد (25%) : به این معنا که میزان مازادی که درآمد فرد نسبت به 100 میلیون تومان دارد، مشمول نرخ 25 درصد می‌شود.
حال برای فهم بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید:
فرض یک فردی که فروشگاه مواد غذایی دارد طی یکسال درآمدی که پس از کسر هزینه‌ها و استهلاکات به دست آورده معادل 160 میلیون تومان است؛ مالیات مشاغل مربوط به این فرد به شکل زیر است:
- 50 میلیون تومان اول با نرخ 15 درصد محاسبه می‌شود و برابر است با 7.5 میلیون تومان،
- 50 میلیون تومان دوم با نرخ 20 درصد محاسبه می‌شود و برابر است با 10 میلیون تومان،
- باقیمانده درآمد که مازاد آن نسبت به 100 میلیون تومان معیار است معادل 60 میلیون تومان بوده که با نرخ 25 درصد محاسبه می‌شود و برابر است با 15 میلیون تومان،
- بنابراین در نهایت میزان مالیاتی که این فرد باید پرداخت کند برابر 32.5 میلیون تومان (7.5+10+15=32.5) است.
نکته‌ای که وجود دارد این است که اشخاص حقیقی هر سالانه می‌توانند از میزانی معافیت مالیاتی برخوردار شوند اما به این شرط که اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به سازمان مالیاتی ارائه کنند. این میزان هر ساله در بودجه تعیین می‌شود که این عدد برای سال 1400 معادل 36 میلیون تومان بود.
با این حساب اگر میزان مالیات مشاغل برای درآمد مثال بالا را محاسبه کنیم، با این فرض که فرد اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به سازمان مالیاتی تسلیم کرده باشد، 36 میلیون تومان از درآمد این فرد مشمول معافیت بوده و برای محاسبه مالیات این فرد باید درآمد 124 میلیون تومانی را در نظر گرفت.
جدول درصد مالیات مشاغل
این جدول بدون درنظر گرفتن میزان معافیت مالیاتی است که فرد میتواند با ارسال به موقع اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی از آن برخوردار شود.
| ردیف | درآمد مشمول مالیات | نرخ مالیاتی | |
|---|---|---|---|
| از مبلغ (ریال) | تا مبلغ (ریال) | ||
| ۱ | 0 | 500,000,000 | 15% |
| ۲ | 500,000,000 | 1000,000,000 | 20% |
| ۳ | 1000,000,000 | و بیش از آن | 25% |
جدول نرخ مالیات بر درآمد مشاغل
نکات مهم اظهارنامه مالیات مشاغل
همانطور که می‌دانید اظهارنامه کارنامه عملکرد مالی فردی که مشمول پرداخت مالیات است که در آن رویدادهای مالی با استناد به مداراک موجود در آن درج شده است که در حال حاضر به صورت الکترونیکی و از طریق سایت TAX.GOV.IR به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌شود.
ماده 100 قانون مالیاتهای مستقیم در خصوص مالیات بر درآمد مشاغل بیان می‌کند: «مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده (131) این قانون پرداخت نمایند».
برای نمونه اکنون که سال 1401 است، مودیان فرصت دارند تا آخر خرداد سال 1401 اظهارنامه مالیاتی خود را تسلیم کنند. با این حال، این ماده یک تبصره بسیار مهم دارد که به تبصره ماده 100 معروف است. براساس این تبصره برخی از مشاغل حقیقی از انجام تکالیف قانونی مانند اظهارنامه مالیاتی معاف می‌شوند و مالیات آنها به شکل مقطوع محاسبه می‌شود که بسیار ساده‌تر است. هر ساله دستورالعمل مربوط به این تبصره ابلاغ می‌شود.
تبصره ماده 100 ق.م.م بیان می‌کند:
« سازمان امور مالیاتی کشور میتواند برخی از مشاغل یا گروه‌هایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ده برابر معافیت موضوع ماده(84) این قانون باشد از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مودیان مذکور را به‌صورت مقطوع تعیین و وصول نماید. در مواردی که مودی کمتر از یک سال مالی به فعالیت اشتغال داشته باشد مالیات متعلق نسبت به مدت اشتغال محاسبه و وصول می‌شود.»
بر اساس قوانین مالیاتی، سایر صاحبان مشاغل می‌بایست اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی عملکرد سال خود را تا پایان خرداد ماه سال بعد به شکل الکترونیکی، تسلیم و مالیات متعلق را بر اساس نرخهای تعیین شده پرداخت کنند در غیر این صورت مشمول جرایم مالیاتی می‌شوند.
همانطور که گفته شد در اظهارنامه مالیات مشاغل، مبنا عموما پذیرش اظهارنامه مؤدیان از سوی سازمان امور مالیاتی است مگر آنکه اسناد و مدارکی دال بر خلاف آنچه اظهار شده وجود داشته باشد، مانند تراکنش‌های بانکی یا اسنادی دیگر که ثابت بشود و به دست ممیزی برسد. اگر این اتفاق بیفتد، اظهارنامه زیر سوال می‌رود و دیگر قابل پذیرش نیست.
بهتر است افراد اظهارنامه مالیات مشاغل مربوط به کسب‌وکار خود را در موعد مقرر آن به سازمان امور مالیاتی تسلیم کنند تا مشمول جرایم مالیاتی و محرومیت از معافیت‌های مالیاتی نشوند.
میزان معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی چقدر است؟
مالیات مشاغل نیز مانند سایر انواع مالیات مشمول برخی معافیت‌ها می‌شود که در ماده 101 ق.م.م به آن اشاره شده است. این ماده بیان می‌کند:
« درآمد سالانه مشمول مالیات مودیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند تا میزان معافیت موضوع ماده (84) این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخهای مذکور در ماده (131) این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال 1382 به بعد جاری است.»
این ماده قانونی دو تبصره مهم دارد. تبصره یک این ماده به طور خلاصه می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل در مشارکت‌های مدنی در نهایت به دو نفر اعطا می‌شود. برای نمونه چنانچه چهار نفر با هم دارای مغازه باشند؛ دو نفر از آنها مشمول معافیت هستند. این تبصره همچنین بیان می‌کند که معافیت مالیاتی مشاغل به زوجین، صرفا به زوج تعلق می‌گیرد.
در نهایت تبصره 2 ماده 101 می‌گوید: در صورتی که هر شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده مشمول مالیات به نرخهای مذکور در ماده(131) این قانون می‌شود.
پرداخت به موقع مالیات مشاغل با نرم افزار حسابداری همکاران سیستم
تقریبا اکثر قریب به اتفاق صاحبان مشاغل و کسب‌وکارهای حقوقی موظف به انجام برخید تکالیف و وظایف قانونی هستند که انجام این وظایف بدون استفاده از راهکارهای نرم‌افزاری امکان‌پذیر نیست.
نرم افزار حسابداری آنلاین همکاران سیستم با داشتن زیرسیستم‌های مختلف و پشتیبانی از عملیات‌های مربوط به دریافت و پرداخت، دفتر کل، دارایی ثابت، صورت‌های مالی یک راهکار یکپارچه با سایر راهکارها و نرم‌افزارهای این شرکت است.
این راهکار در دو نسخه ابری و غیرابری به کسب‌وکارها عرضه شده و به عنوان یک دستیار قابل اعتماد در اختیار آنها است تا بتوانند تکالیف قانونی خود را به موقع و با دقت انجام دهند. برای دریافت اطلاعات بیشتر با کارشناسان ما در ارتباط باشید.