
در سالهای اخیر، نظام مالیاتی کشور با هدف شفافسازی فعالیتهای اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی، تمرکز ویژهای بر تراکنشهای بانکی و عملکرد دستگاههای کارتخوان (پوز) داشته است. کارتخوانها که تا چند سال پیش صرفاً ابزار پرداخت محسوب میشدند، امروز یکی از مهمترین ابزارهای رصد درآمدی توسط سازمان امور مالیاتیاند.
با اجرایی شدن قانون پایانههای فروشگاهی و راهاندازی سامانه مؤدیان، نحوه محاسبه و دریافت مالیات از کارتخوانها وارد فاز جدیدی شده است. از سال ۱۴۰۱ به بعد، تمام دستگاههای پوز باید به پرونده مالیاتی متصل شوند و تراکنشهای آنها ملاک تعیین درآمد مؤدیان تلقی میشود. این روند در سال ۱۴۰۴ با ضوابط سختگیرانهتر و نظارتهای دقیقتر ادامه یافته است.
در این مقاله، به زبان ساده توضیح میدهیم که مالیات کارتخوان چیست، چه کسانی مشمول آن هستند، چطور محاسبه میشود، چطور میتوان آن را استعلام گرفت و چه نکاتی را باید برای جلوگیری از جرائم و مشکلات مالیاتی رعایت کرد. اگر شما هم صاحب دستگاه پوز هستید، مطالعه این راهنما برایتان ضروری است.
مالیات کارتخوان چیست؟
مالیات کارتخوان، که با عنوان «مالیات پوز» هم شناخته میشود، به مالیاتی گفته میشود که بر اساس تراکنشهای مالی انجامشده از طریق دستگاههای کارتخوان (POS) برای صاحبان آنها در نظر گرفته میشود. البته این مالیات، بهخودیخود یک نوع مالیات مجزا نیست، بلکه بخشی از فرآیند محاسبه مالیات عملکرد سالانه مؤدیان محسوب میشود. به بیان سادهتر، سازمان امور مالیاتی از مجموع مبالغی که از طریق کارتخوان دریافت میشود، بهعنوان یکی از ملاکهای تعیین درآمد افراد استفاده میکند.
این مالیات تفاوتهایی با سایر انواع مالیات دارد. مثلاً برخلاف مالیات مشاغل که بر سود خالص سالانه وضع میشود یا مالیات بر ارزش افزوده که روی فروش کالا یا خدمات اخذ میشود و توسط مصرفکننده پرداخت میگردد، مالیات کارتخوان در واقع ابزاری برای شفافسازی درآمد است. یعنی سازمان مالیاتی از مجموع تراکنشهای دستگاه پوز بهعنوان یک شاخص برای صحتسنجی اظهارنامههای مالیاتی استفاده میکند و در صورت مغایرت، مالیات را بهصورت علیالرأس یا تخمینی برآورد مینماید.
مبنای قانونی اخذ مالیات از کارتخوانها، قانون پایانههای فروشگاهی و سامانه مودیان است که در سال ۱۳۹۸ به تصویب رسید. این قانون بانک مرکزی و سازمان امور مالیاتی را موظف کرده که تمام ابزارهای پرداخت از جمله کارتخوانهای بانکی و درگاههای اینترنتی را به پرونده مالیاتی اشخاص متصل کنند. در نتیجه، هر دستگاه پوز دارای شماره منحصر بهفرد مالیاتی است و تمامی تراکنشهای آن بهطور خودکار برای سازمان امور مالیاتی قابل مشاهده است.
در گذشته برخی افراد برای فرار مالیاتی، از کارتخوانهایی استفاده میکردند که به نام دیگران یا بدون اتصال به پرونده مالیاتی بودند. اما امروز چنین کاری هم غیرقانونی است و هم پرریسک؛ چون عدم ثبت دستگاه در سامانه مؤدیان، میتواند منجر به جریمه، قطع خدمات پوز یا حتی تشکیل پرونده تخلف مالیاتی شود.
چه کسانی مشمول مالیات کارتخوان هستند؟
هر فرد یا کسبوکاری که از دستگاه کارتخوان (پوز) یا درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتریان استفاده میکند، بهصورت بالقوه مشمول مالیات کارتخوان است. این شامل صاحبان مشاغل حقیقی، شرکتهای حقوقی، پزشکان، وکلا، فروشگاهها، مشاغل خانگی و حتی برخی ارائهدهندگان خدمات آنلاین میشود. نکته کلیدی این است: اگر درآمدی از طریق کارتخوان دریافت میشود، باید در اظهارنامه مالیاتی ثبت شود.
طبق قانون، بانک مرکزی موظف شده تمامی کارتخوانها را به پرونده مالیاتی استفادهکننده اصلی متصل کند. اگر دستگاه به نام فرد دیگری باشد یا به پرونده مالیاتی متصل نشده باشد، همچنان مسئولیت آن متوجه استفادهکننده است و سازمان امور مالیاتی ممکن است این تراکنشها را بهعنوان درآمد تلقی کرده و مالیات مربوطه را مطالبه کند.
تفاوتی نیز میان اشخاص حقیقی و حقوقی در نوع برخورد با مالیات کارتخوان وجود دارد. اشخاص حقیقی (مثل یک فروشگاه یا مطب پزشک) معمولاً تحت عنوان «مالیات مشاغل» مالیات پرداخت میکنند، در حالی که اشخاص حقوقی (مثل شرکتها) در قالب «مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی» ملزم به پرداخت هستند. اما در هر دو حالت، مجموع تراکنشهای پوز بهعنوان یکی از منابع اصلی اطلاعات درآمدی محسوب میشود.
نکته مهم درباره مشاغل خانگی و کوچک این است که آنها هم مشمول مالیات پوز هستند، بهشرطی که درآمدشان از آستانه مشخصی فراتر برود. سازمان مالیاتی در برخی موارد با در نظر گرفتن سطح فعالیت، میزان فروش و حجم تراکنش، برای کسبوکارهای کمدرآمد معافیتهایی در نظر میگیرد. اما صرفاً «خانگی بودن» یا «کوچک بودن» یک کسبوکار بهمعنای معافیت خودکار از مالیات نیست. اگر درآمدی از طریق کارتخوان دریافت میشود، مسئولیت مالیاتی وجود دارد؛ حتی اگر فعالیت در منزل و بدون مجوز رسمی انجام شود.
اگر یک فرد چند کارتخوان دارد یا از چند حساب برای دریافت وجه استفاده میکند، باید همه آنها را به پرونده مالیاتی خود وصل کند. همچنین هرگونه جابجایی دستگاه پوز بین افراد مختلف یا استفاده از کارتخوان دیگران برای دریافت وجه، میتواند بهعنوان فرار مالیاتی تلقی شود و تبعات جدی داشته باشد.
نوع مؤدی | نوع مالیات مرتبط | آیا مشمول مالیات کارتخوان است؟ | نیاز به اتصال پوز به پرونده مالیاتی | توضیحات تکمیلی |
شخص حقیقی (مثلاً مغازهدار، پزشک، آرایشگر) | مالیات مشاغل | بله | بله | تراکنشهای پوز ملاک برآورد درآمد هستند. |
شخص حقوقی (مثلاً شرکت بازرگانی) | مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی | بله | بله | پوز باید به شناسه ملی شرکت متصل شود. |
مشاغل خانگی دارای کارتخوان | مالیات مشاغل (در صورت داشتن درآمد) | بله | بله | در صورت فعالیت اقتصادی مشهود، مشمول مالیات هستند. |
استفاده از کارتخوان دیگران | – | بله (برای استفادهکننده) | اغلب بدون اتصال | خلاف قانون و مشمول مالیات + جریمه |
کارتخوان بدون پرونده مالیاتی | – | بله | بدون اتصال | سازمان مالیاتی تراکنش را شناسایی کرده و مطالبه میکند. |
نحوه محاسبه مالیات کارتخوان در سال ۱۴۰۴
محاسبه مالیات کارتخوان در سال ۱۴۰۴ نسبت به سالهای قبل ساختارمندتر، شفافتر و البته دقیقتر شده است. از آنجایی که اطلاعات تراکنشهای کارتخوان مستقیماً در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار میگیرد، این سازمان میتواند بر اساس گردش مالی ثبتشده، درآمد واقعی مؤدی را تخمین بزند. این یعنی اگر فردی در اظهارنامهاش رقم پایینتری از واقعیت ثبت کند، یا اصلاً اظهارنامه ارائه ندهد، سازمان میتواند صرفاً بر اساس گزارش دستگاههای کارتخوان برای او مالیات تعیین کند.
مرحله اول: شناسایی درآمد از کارتخوان
در قدم اول، اداره مالیاتی مجموع مبالغی را که طی سال از طریق دستگاههای کارتخوان و درگاههای پرداخت آنلاین دریافت کردهاید، بررسی میکند. این اطلاعات از سوی بانک مرکزی و شرکتهای پرداخت (PSP) به سازمان مالیاتی ارسال میشود و ملاک محاسبه است.
اگر شما اظهارنامه مالیاتی معتبر و مستند ارائه نکنید، این عدد بهعنوان درآمد ناخالص شما تلقی میشود. در حالت خوشبینانه، اگر اظهارنامه بدهید اما اعدادش با گزارش کارتخوان اختلاف زیاد داشته باشد، باز هم ملاک نهایی سازمان، عدد کارتخوان خواهد بود، مگر اینکه مدارک هزینه و اسناد پشتیبان ارائه دهید.
مرحله دوم: تعیین درآمد مشمول مالیات
درآمد ناخالص بهتنهایی ملاک نیست؛ باید هزینهها، کسورات و معافیتها هم لحاظ شود. اما شرطش این است که:
- اظهارنامه دقیق و بهموقع ثبت شود،
- اسناد هزینه (مثل اجاره، حقوق کارکنان، خرید کالا، هزینه حملونقل و…) ارائه شده باشد،
- فعالیت شما مشمول معافیت یا تخفیف قانونی باشد (مثل مناطق محروم، کسبوکارهای نوپا، فعالیتهای خاص فرهنگی یا علمی).
در غیر این صورت، سازمان امور مالیاتی فرض را بر این میگذارد که کل مبلغ دریافتی، سود خالص شما بوده و بر همان اساس مالیات تعیین میشود.
مرحله سوم: اعمال نرخ مالیاتی
نرخ مالیات بستگی به نوع مؤدی دارد:
مالیات کارتخوان اشخاص حقیقی (فروشگاهها، پزشکان، مشاغل آزاد):
درآمد مشمول مالیات سالانه | نرخ مالیات |
تا ۲۰۰ میلیون تومان | ۱۵٪ |
از ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون | ۲۰٪ |
بالای ۵۰۰ میلیون تومان | ۲۵٪ |
مالیات پوز اشخاص حقوقی (شرکتها، مؤسسات):
نرخ ثابت، ۲۵٪ بر کل درآمد مشمول مالیات است. مثلاً اگر شما یک پزشک هستید و در سال ۱۴۰۴ از طریق کارتخوان ۸۰۰ میلیون تومان دریافت کردهاید و هیچ هزینهای ثبت نکردهاید، نرخ مالیات شما در بخش بالایی درآمد (بیش از ۵۰۰ میلیون تومان) بهصورت پلکانی ۲۵٪ خواهد بود.
مرحله چهارم: جریمهها و جرائم تأخیر
اگر شما:
- اظهارنامه ندهید،
- درآمد را کمتر از واقعیت اعلام کنید،
- از ثبت دستگاه پوز در سامانه مودیان خودداری کنید.
سازمان امور مالیاتی میتواند علاوه بر اصل مالیات، ۳۰٪ جریمه غیرقابل بخشش بابت عدم تسلیم اظهارنامه و ۲.۵٪ جریمه ماهانه بابت دیرکرد پرداخت محاسبه کند.
مثال محاسبه مالیات کارتخوان:
فرض کنیم یک فروشگاه پوشاک در سال ۱۴۰۴ از طریق دو کارتخوان و یک درگاه اینترنتی مجموعاً ۱.۵ میلیارد تومان فروش داشته ولی هیچ اظهارنامهای نداده و اسناد هزینه هم ارائه نکرده است.
- کل درآمد فرضی: ۱,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- مالیات تخمینی (میانگین نرخ حدود ۲۲٪): ۱,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۲۲٪ = ۳۳۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- جریمه عدم ارائه اظهارنامه (۳۰٪): ۳۳۰,۰۰۰,۰۰۰ × ۳۰٪ = ۹۹,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- مجموع بدهی: ۴۲۹ میلیون تومان
اگر مؤدی هزینهها و اسناد را بهموقع ارائه میداد، مالیات او میتوانست بسیار کمتر باشد. مثلاً با مستند کردن ۷۰۰ میلیون تومان هزینه، مالیات فقط به ۸۰۰ میلیون تعلق میگرفت که رقمش بسیار پایینتر میشد.
در نهایت باید گفت در سال ۱۴۰۴، هیچگونه اطلاعات مالی از چشم سازمان امور مالیاتی پنهان نمیماند. کارتخوان شما عملاً نقش «دفتر ثبت فروش روزانه» را دارد. اگر اظهارنامه ندهید یا درآمدتان را کمتر اعلام کنید، سازمان براساس اطلاعات پوز، بهراحتی مالیات را برآورد کرده و مطالبه میکند. پس مهمترین توصیه این است: اطلاعات کارتخوان را جدی بگیرید، اظهارنامه دقیق بدهید، هزینهها را ثبت و مستند کنید.
نحوه استعلام مالیات کارتخوان
یکی از دغدغههای رایج صاحبان کسبوکار این است که چطور میتوانند وضعیت مالیاتی کارتخوانهای خود را بررسی کنند؟ چه از نظر مبالغی که به عنوان درآمد شناسایی شده، چه از نظر بدهیهای مالیاتی، و چه وضعیت اتصال پوز به پرونده مالیاتی. خوشبختانه سازمان امور مالیاتی، چند مسیر شفاف و نسبتاً ساده برای استعلام در نظر گرفته است.
استعلام از طریق درگاه خدمات الکترونیکی مؤدیان
مهمترین مسیر استعلام، سامانه خدمات الکترونیکی مؤدیان مالیاتی به نشانی my.tax.gov.ir است. برای استفاده از این سامانه:
- باید در سامانه ثبتنام کرده باشید و نام کاربری و رمز عبور داشته باشید،
- پس از ورود، در بخش «مالیات بر درآمد مشاغل» یا «اطلاعات تراکنشهای بانکی و پوز»، میتوانید فهرست کارتخوانهای متصل به پروندهتان را ببینید،
- مبلغ تراکنش هر دستگاه، تعداد تراکنش، نام شرکت ارائهدهنده خدمات پرداخت (PSP) و کد رهگیری پوز نیز نمایش داده میشود،
- در صورت وجود مغایرت یا دستگاههایی که بهاشتباه به شما نسبت داده شده، میتوانید اعتراض ثبت کنید.
استعلام از طریق کد ملی یا شناسه ملی
در همین سامانه یا هنگام ثبتنام در سامانه مؤدیان، امکان استعلام دستگاههایی که به کد ملی یا شناسه ملی شما متصل هستند وجود دارد. این کار مخصوصاً برای افرادی مفید است که مطمئن نیستند همه کارتخوانها بهدرستی به پرونده مالیاتیشان وصل شدهاند یا نه.
اگر دستگاهی به نام شما باشد ولی در پرونده مالیاتیتان نیامده باشد، میتوانید با مراجعه به پنل کاربریتان آن را بهصورت دستی به پرونده متصل یا در صورت لزوم آن را حذف و غیرفعال کنید.
بررسی وضعیت بدهی مالیاتی مرتبط با کارتخوان
در سامانه مؤدیان، بخشی به نام «صورت وضعیت بدهی مالیاتی» وجود دارد. اگر مالیاتی بابت تراکنشهای کارتخوان برای شما تعیین شده باشد (چه بهصورت قطعی، چه علیالحساب)، میتوانید در این بخش مبلغ، وضعیت پرداخت، مهلت تسویه و در صورت وجود، جریمهها را مشاهده کنید.
استعلام کارتخوان از طریق شرکت PSP
اگر نمیدانید دستگاه کارتخوانی که استفاده میکنید به نام چه کسی یا چه پروندهای ثبت شده، میتوانید با شرکت ارائهدهنده آن تماس بگیرید (مانند سامان، بهپرداخت، سداد، ایرانکیش و…) و با ارائه شماره پایانه یا شماره ترمینال، استعلام بگیرید. البته آنها فقط در صورت تطابق اطلاعات هویتی، پاسخ میدهند.
نکته مهم که نباید از آن غافل شوید این است که اگر دستگاهی به نام شما ثبت شده ولی از آن استفاده نمیکنید یا در اختیار فرد دیگری قرار دادهاید، حتماً برای جلوگیری از مسئولیت مالیاتی، آن را در سامانه مالیاتی غیرفعال یا واگذار کنید؛ چرا که مسئولیت مالیات تراکنشها با کسی است که دستگاه به نام او ثبت شده است.
نقش سامانه مودیان در مالیات کارتخوان
در سالهای اخیر، با اجرایی شدن قانون پایانههای فروشگاهی و سامانه مؤدیان، روند مالیاتگیری در ایران دچار تغییرات اساسی شده است. این سامانه بهگونهای طراحی شده که تمام کسبوکارهایی که از دستگاه کارتخوان یا درگاههای پرداخت الکترونیکی استفاده میکنند، ملزم باشند اطلاعات تراکنشهای خود را بهصورت دقیق و مستمر در قالب صورتحسابهای الکترونیکی به سامانه ارسال کنند. در واقع، اتصال دستگاه کارتخوان به سامانه مؤدیان دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک الزام قانونی است و عدم رعایت آن میتواند پیامدهای مالی و حقوقی جدی برای مؤدی به دنبال داشته باشد.
سامانه مؤدیان نقش دفتر فروش دیجیتال را ایفا میکند که تمام مبالغ دریافتی، جزئیات فروش، اطلاعات خریدار و حتی نوع کالا یا خدمات ارائه شده را ثبت میکند. این شفافسازی باعث میشود سازمان امور مالیاتی بتواند بدون واسطه و با دقت بسیار بالا، میزان درآمد واقعی هر مؤدی را رصد کند و اگر اعداد اظهار شده در اظهارنامه مالیاتی با دادههای سامانه مؤدیان مغایرت داشته باشد، مالیات علیالرأس برای مؤدی تعیین شود. بنابراین، این سامانه ابزاری مهم در جهت مقابله با فرار مالیاتی و افزایش شفافیت اقتصادی است.
عدم اتصال کارتخوان به این سامانه پیامدهای زیر را به همراه خواهد داشت:
- تراکنشها مشمول مالیات علیالرأس میشود، چون فاقد سند رسمی فروش است،
- جریمه عدم صدور صورتحساب الکترونیکی: معادل ۱۰ درصد مبلغ فروش یا بیشتر،
- غیرفعال شدن دستگاه کارتخوان توسط شرکت PSP یا بانک مرکزی،
- محرومیت از معافیتهای مالیاتی یا مشوقهای مربوط به سامانه مؤدیان.
به همین دلیل، همه کسبوکارها اعم از فروشگاهها، شرکتها، پزشکان، فعالان حوزه دیجیتال و حتی مشاغل خانگی، باید نسبت به ثبتنام در سامانه مؤدیان اقدام کرده و دستگاههای کارتخوان خود را به این سامانه متصل کنند. این اقدام نه تنها به سازمان مالیاتی امکان میدهد اطلاعات درآمد را به صورت دقیق دریافت کند، بلکه خود مؤدیان نیز با اطمینان بیشتری میتوانند اظهارنامههای مالیاتی خود را تنظیم و ارسال کنند و از جریمههای سنگین احتمالی جلوگیری نمایند.
اشتباهات رایج و نکات مهم در پرداخت مالیات کارتخوان
با توجه به اهمیت مالیات کارتخوان و حساسیت بالای سازمان امور مالیاتی نسبت به این موضوع، برخی اشتباهات رایج و نکات مهم وجود دارند که رعایت نکردن آنها میتواند به جریمهها و مشکلات مالیاتی منجر شود. آگاهی از این موارد به کسبوکارها کمک میکند تا ریسک مالیاتی خود را کاهش دهند و امور مالیاتیشان را بهدرستی مدیریت کنند.
یکی از مهمترین خطاها، عدم ثبت دستگاه کارتخوان در سامانه مؤدیان است. این موضوع باعث میشود دستگاه به عنوان غیرقانونی شناخته شود و تراکنشهای آن به طور رسمی شناسایی نشود. در نتیجه، سازمان امور مالیاتی میتواند کل تراکنشها را به عنوان درآمد فرضی در نظر بگیرد و مالیات را به صورت علیالرأس محاسبه کند.
علاوه بر این، ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی دقیق یا ارائه اظهارنامهای که مبالغ آن با تراکنشهای واقعی کارتخوان تطابق نداشته باشد، از جمله اشتباهات رایج است. این امر باعث میشود سازمان مالیاتی با استفاده از اطلاعات سامانه مؤدیان، مالیات را بر اساس تراکنشها تعیین کند و ممکن است جریمههای سنگینی نیز به آن اضافه شود.
از دیگر نکات مهم، استفاده از کارتخوانهایی است که به نام دیگران ثبت شده یا اتصال آنها به پرونده مالیاتی ناقص است. این کار ریسک بالایی دارد و در صورت کشف، مسئولیت مالیاتی و جریمهها به عهده فردی است که دستگاه به نام او ثبت شده است. همچنین، جابجایی یا انتقال کارتخوان بدون اطلاع سازمان امور مالیاتی میتواند منجر به بروز تخلفات شود.
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد، ثبت و مستندسازی هزینههای مربوط به کسبوکار است. به دلیل اینکه سازمان مالیاتی مجموع تراکنشها را به عنوان درآمد ناخالص فرض میکند، تنها در صورت ارائه مدارک هزینه معتبر میتوان مالیات را کاهش داد. عدم ارائه مدارک هزینه باعث افزایش مالیات و جریمههای مرتبط میشود.
در نهایت، توجه به مهلتها و قوانین مربوط به ثبتنام، ارائه اظهارنامه و اتصال کارتخوان به سامانه مؤدیان اهمیت بالایی دارد. تاخیر در انجام این موارد ممکن است علاوه بر جریمه مالیاتی، مشکلات حقوقی و اداری دیگری نیز برای مؤدیان ایجاد کند.
رعایت این نکات باعث میشود فرآیند مالیاتی بهصورت روانتر و بدون دغدغه انجام شود و از هزینهها و مشکلات غیرضروری جلوگیری گردد.
سخن نهایی
مالیات کارتخوان یکی از بخشهای مهم نظام مالیاتی کشور است که با پیشرفت فناوری و الزام اتصال دستگاههای کارتخوان به سامانه مؤدیان، فرآیند شناسایی و محاسبه درآمد مؤدیان به صورت دقیقتر و شفافتر انجام میشود. آشنایی با قوانین مربوط به مشمولیت، نحوه محاسبه مالیات و روشهای استعلام، به کسبوکارها کمک میکند تا ریسک مالیاتی خود را کاهش دهند و از پرداخت جریمههای سنگین جلوگیری کنند.
برای جلوگیری از مشکلات مالیاتی، ضروری است که مؤدیان کارتخوانهای خود را به سامانه مؤدیان متصل کرده و اظهارنامههای مالیاتی دقیق و مستند ارائه دهند. همچنین توجه به نکات کلیدی و پرهیز از اشتباهات رایج مانند استفاده از کارتخوانهای به نام دیگران یا عدم ثبت هزینهها، میتواند نقش مهمی در مدیریت مالیات و حفظ سلامت مالی کسبوکارها ایفا کند. رعایت این موارد، زمینهساز شفافیت مالی و اعتمادسازی بین فعالان اقتصادی و سازمان امور مالیاتی خواهد بود.