این مطلب ترجمه‌ای است از مقاله Understanding Copyright- A Life Skill نوشته لسلی الن هریس که در آوریل 2012 در مجله وایپو منتشر شده‌است. الن هریس وکیل کپیرایت، نویسنده و استاد دانشگاه است. او نشریه‌ی کپیرایت و حقوق جدید رسانه را منتشر میکند و وبلاگی برای پاسخگویی به مسایل مربوط به کپیرایت را اداره میکند.
این هم یکی از مهارت‌های زندگی است. وقتی از دبیرستان یا دانشگاه فارغ‌التحصیل میشوید، دیگر یادگرفته‌اید نقشه بخوانید یا از جی‌پی اس استفاده کنید، باید کمی هم دربارهی کپیرایت اطلاعات داشته باشید. اگر قرار است وارد رشته‌ای شوید که تمام مدت با موضوعات مربوط به کپیرایت سروکار دارید، اطلاعاتتان در این باره باید بیشتر باشد. اگر می‌خواهید هنرمند یا موسیقی‌دان شوید یا به حوزه‌ی هنرهای اجرایی قدم بگذارید، دیگر باید خیلی بیشتر از اینها اطلاعات داشته باشد. ولی فکر نمیکنم در برنامه‌ی درسی این موضوع گنجانده شده باشد.»
ماریا پالانته، مامور ثبت کپیرایت آمریکا
بعد از توجه متخصصان به کپیرایت، این مسئله به موضوع اصلی بدل شد. فهم کپیرایت دیگر به یکی از مهارت‌های زندگی تبدیل شده است که نیاز به آن هر روز بیشتر از قبل احساس میشود. در دنیای دیجیتال، کاربران با قوانین مربوط به کپیرایت سروکار دارند، در حالی که بسیاری از آنها نمیدانند این قانون چه باید و نبایدهایی را تعیین کرده است. افزایش تعداد دانشکدههای حقوق که درس حقوق مالکیت فکری در آن ارائه میشود به پر شدن این خلاء کمک میکند، ولی هنوز راه زیادی باقی است تا عموم مردم به دانش قابل قبولی در این باره دست بیابند.
با وجود تکنولوژی‌های متنوعی که در دسترس همگان قرار دارند و دانلود و کپی کردن محتوای خلاقانه را آسان می‌کنند و رشد روزافزون سرقت‌های آنلاین ادبی، توجه‌ها به آموزش کپیرایت هم در حال افزایش است. معنی آموزش کپیرایت این است که برای مصرف‌کنندگان محتوای خلاقانه ، معنای دقیق کپی غیرقانونی تشریح شود، به علاوه به آنها یاد داده میشود که چطور می‌توانند مانع نقض حقوق و منافع خالقان اثر بشوند. تاکید این برنامه‌ی آموزشی بر این است که در عین حال که شیوه‌ی ما برای گوش دادن به موسیقی، تماشای فیلم و کتاب خواندن بسیار تغییر کرده، زمان، تلاش و مهارتی که برای خلق محتوای خلاقانه صرف میشود، نسبت به سابق کم و بیش تغییری نکرده‌است. آموزش کپی رایت ابزاری مطمئن و قدرتمند برای درک و احترام به حقوق خالقان اثر ارائه میدهد.
آموزش مفهوم سرقت تصادفی
تحقیقات انجام شده توسط بنیاد آگاهی بخشی مالکیتفکری استرالیا( IPAF) در سال 2011 نشان داد که بسیاری از مردم نمیدانند مصادیق سرقت هنری یا ادبی چیست. بسیاری از مردم با خوشخیالی، از این که با دانلود یا به اشتراک گذاشتن فیلمها یا برنامههای تلویزیون در حال ارتکاب دزدی ادبی و هنری هستند ، بیخبرند.IPAF تخمین میزند که یک سوم استرالیاییها به طور تصادفی مرتکب سرقت ادبی و هنری میشوند. این موسسه قاطعانه باور دارد که آموزش «راهحل فهم بهتر مسئلهی سرقت فیلم و برنامه تلویزیونی است.» این موسسه در کمپین آموزش همگانیاش، سرقت ادبی هنری را تعریف کرده و توضیح میدهد که چه آسیبهایی به دنبال دارد و چرا عموم مردم باید دانلود و کپی کردن فیلمهای تحت حمایت کپیرایت را متوقف کرده و به جای این کار آنها را خریداری کنند.
تعداد زیادی از کمپین‌ها و منابع اطلاعاتی دیگر در پی آموزش باید و نبایدهای کپیرایت به مردماند. در نوامبر 2011، اریک هولدر دادستان کل آمریکا، از شروع یک کمپین آموزشی گفت که در پی توضیح عواقب منفی خرید محصولات جعلی و دانلود محتوای تحت حمایت کپیرایت است. یوتیوب که سایتی برای به اشتراک گذاری ویدئو است، میزبان صدها ویدئوی آموزشی مربوط به کپیرایت است و دارای یک مرکز آموزش کپیرایت مخصوص به خود است، ( www.youtube.com/t/copyright-education) که دربارهی مسایل مربوطه راهنمایی‌هایی ارائه میکند.
ناقضان- یعنی کسانی که سه اخطار نقض بدون اعتراض از طرف مسئولین سایت دریافت کرده‌اند- به «مدرسه کپیرایت» یوتیوب فرستاده میشوند که در آنجا مجبورند ویدیویی آموزشی تماشا کنند و آزمونی را بگذرانند تا اجازه داشته باشند باز هم از خدمات سایت استفاده کنند. آکادمی وایپو( www.wipo.int/academy) نیز چندین درس اختیاری درباره کپیرایت و مالکیتفکری به طور عمومی و برای مخاطبان گوناگون ارائه میدهد. بسیاری از سازمان‌های دیگر مانند اتحادیه تخصصی کتابخانه‌ها( www.sla.org) که یک سازمان بین‌المللی برای ارائه اطلاعات به متخصصان است، دانش مورد نیاز برای جلوگیری از نقض حقوق خالقان اثر را در اختیار عموم نیز قرار میدهد.
چرا آموزش؟
به غیر از افزایش خلاقیت و انتشار گسترده‌ی آن که هدف اصلی کپیرایت است، دلایل قانع‌کننده‌ی دیگری هم برای حمایت از آموزش کپیرایت درکتابخانه‌ها، مدارس، و مراکز تجاری و آکادمیک وجود دارد. اولین و مهم‌ترین دلیل این است که سطح بالاتر آگاهی درباره کپی رایت، امکان آن را به وجود می‌آورد که از چالش‌های حقوقی جلوگیری به عمل بیاید، و وقتی هم این چالشها اتفاق می‌افتند، واکنش بهتری به آن نشان داده شود. بدین ترتیب از مدیریت خطر، به طور موثری پشتیبانی میشود.
شرکتها و سازمان‌ها به غیر از ملاحظات مالی و حقوقی، برای آن که بخواهند آگاهی دربارهی کپیرایت را افزایش دهند، دلایل دیگری نیز دارند. مثلا یک سازمان میتواند اعتبارش را با ایفای نقشی نمونه برای برقرار کردن استانداردهای کپیرایت و اجرایی کردن قانون افزایش دهد. آگاهی از کپیرایت در را به سوی خلاقیت و تولید بیشتر در محل کار باز میکند. درک بهتر کپیرایت میتواند نگرانی مربوط به استفاده‌ی منصفانه را به حداقل برساند و اعتماد و خروجی کارمندان را افزایش بدهد. مدیران نیز باید، با توجه به استفاده‌ی گسترده از محتوای آنلاین در کارهای هر روزه، نسبت به کپیرایت آگاهی داشته باشند.
از نقطه‌نظر سازمانی، به کارگیری سیاست‌های کپیرایت و اجرای برنامههای آموزشی، فواید دیگری نیز در پی دارد. برای مثال، قانون کپیرایت هزاره‌ی دیجیتال( DMCA) در آمریکا مسئولیت ارائه‌دهندگان سرویس اینترنت( ISPها) را، اگر آنها سیاستی را برای نقض‌کنندگان مستمر اعمال کنند و مشتریانشان را از رویکردشان نسبت به نقض کپی‌دار باخبر کنند، به موارد خاصی محدود میکند. قانون هماهنگی کپیرایت، آموزش و تکنولوژی( TEACH) که چگونگی استفاده‌ی مجاز از آثاری که تحت حمایت قانون کپیرایت هستند را در آموزش از راه دور تشریح میکند، می‌گوید نهادهای آموزشی باید « سیاست‌های مربوط به کپیرایت» رابنیان بگذارند تا واجد شرایط استثنائاتی که در قانون آمده بشوند. در پروندهای مربوط به سال 2004 شرکت کانادایی CCH علیه جامعه‌ی حقوقی عالی‌رتبه‌ی کانادا ، دیوان عالی کانادا رای داد که داشتن یک سیاست مکتوب دربارهی کپیرایت به تضمین رفتار منصفانه در موارد خاص کمک میکند.
چه کسی نیاز به آموزش دارد؟
مخاطبان آموزش کپیرایت طیف گسترده‌ای هستند که دانش‌آموزان، دانشجویان، طراحان گرافیک، متخصصان آی تی و کتاب‌داران را دربرمی‌گیرد. کسانی که در صنایع مبتنی بر کپیرایت فعالیت می‌کنند، مانند موسیقی، فیلمسازی و انتشارات نیز باید دربارهی آخرین تحولات قوانین مربوطه اطلاعات داشته باشند. به خصوص وقتی این بحث مطرح میشود که این قانون چطور دربارهی جدیدترین تکنولوژی‌ها و اشکال توزیع و دسترسی به آن اعمال میشود، این اهمیت بیشتر احساس میشود.
بسیاری از مردم آگاهی اندکی دربارهی قانون کپیرایت دارند و می‌دانند که این قانون استفاده از محتوا را تا اندازهای محدود میکند. بسیاری از ما نیز می‌دانیم که استفاده از محتوای دارای مجوز تحت شرایط و ضوابط یک قرارداد لیسانس قرار دارد. اغلب با وضعیتهایی روبهرو میشویم که فکر می‌کنیم استفاده ما از آثار تحت حمایت، مشمول قاعده استفاده‌ی منصفانه میشود(یعنی نوع استفاده ما مشمول نظام استثنائات کپیرایت است)، ولی از این موضوع مطمئن نیستیم.
فهم پارامترهای استفاده‌ی قانونی از محتوای تحت حفاظت کپیرایت کار همه را آسان‌تر میکند. قرار دادن یک پوستر مربوط به کپیرایت در نزدیکی یک ماشین فتوکپی، پرینتر یا کامپیوتری که به اینترنت متصل است میتواند مفید باشد، ولی آموزش مشخص و هدفمند کپیرایت، دانشی را در کاربران به وجود خواهد آورد که آنها را از استفاده‌ی درست از آثار مشمول قانون کپیرایت مطمئن میکند.
آموزش کپیرایت چه مواردی را در برمی‌گیرد؟
عناصر یک برنامه‌ی موفق آموزش کپیرایت را باید در رابطه با نیازهای گروه هدف تعیین کرد. به طور کلی چنین برنامه‌ای هم دانش کپیرایت را انتقال میدهد و هم مکانیزمی برقرار میکند که کاربران را قادر می‌سازد به راحتی پاسخ سئوالات مربوط به کپیرایت را که روزانه برایشان مطرح میشود، پیدا کنند. این برنامه شامل توصیف پایه و اساس قانون کپیرایت، استفاده‌ی درست، استثنائات قانون، و نگاهی به مسایل بین‌المللی مربوط به این قانون( به خصوص نسبت آن با محتوای دیجیتال و آنلاین) است. همچنین می‌توان پیشنهاداتی کاربردی ارائه داد، دراین باره که چطور از قانون کپیرایت تبعیت کنیم( مثلا هنگام استفاده از محتوا در درسهای آنلاین، یا در شبکه‌های اجتماعی) و در صورت لزوم از چه منابعی اطلاعات بیشتری درباره کپیرایت به دست بیاوریم. به طور خلاصه، آموزش کپیرایت نیازمند مدیریت فعال کپیرایت و داشتن رویکردی عمل‌گرایانه نسبت به متابعت از این قانون است.
گام‌هایی ساده برنامه‌ریزی برای آموزش کپیرایت:
جذب مخاطبان
معمولا کسانی که از آموزش کپیرایت بیشتر منتفع میشوند، چندان به دنبال آن نیستند. توضیح فواید متابعت از قانون مفید است ولی ممکن است برای این که مخاطبانتان را به موضوع جلب کند، کافی نباشد. اگر باور دارید که شرکت یا سازمانتان نیاز دارد که آگاهی‌اش درباره کپیرایت را افزایش دهد، شاید باید خودتان رهبری یک برنامه‌ی داخلی آموزش کپیرایت را برعهده بگیرید. انتشار یک گواهی برای تمام کسانی که دوره آموزشی را به اتمام می‌رسانند نیز میتواند انگیزه‌ای برای آنها به وجود بیاورد.
تعریف اجزای برنامه
برنامه آموزشی شما برای این که موثر باشد باید به آن دسته از مسایل کپیرایت بپردازد که بیشتر اتفاق می‌افتند. یک نقطه‌ی شروع خوب این است که برای گروه مخاطبان ایمیلی بفرستید و از آنها سئوال کنید که مسایل مربوط به کپیرایت و وضعیتهایی که معمولاً با آنها روبهرو میشوند و پاسخ روشنی برایش ندارند را به شما بگویند. این موضوعات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فتوکپی مقالات برای استفاده آموزشی( آموزش رودررو یا دوره‌های آنلاین)
- انتشار محتوا در وبسایت، شبکه داخلی یا صفحه‌ی فیسبوک
- برعهده گرفتن یک پروژه‌ی دیجیتال‌سازی یا اسکن مدارک و تصاویر
- مذاکره و تفسیر قرارداد لیسانس دیجیتال برای مجلات الکترونیک
- استفاده از عکس در یک پروژه تحقیقاتی یا گزارش سالیانه، و تولید یک ویدئوی آموزشی
مخاطبان
برنامههای موثر آموزش کپیرایت باید متناسب با گروه مخاطب طراحی شوند. برای مثال، مدیران ارشد ممکن است اطلاعاتی در مورد موضوعات کلان‌تر لازم داشته باشند( هم به لحاظ محتوا و هم به لحاظ تصویب بودجه). در حالی که کتاب‌داران، محققان و بازاریاب‌ها به راهحلهای روزمره‌ی عملی نیاز داشته باشند. دانشگاهیان هم به این خاطر به اطلاعات نیاز داشته باشند که اجازه بگیرند تا از محتوا در مواد درسیشان استفاده کنند. این را هم باید در نظر بگیرید که آموزش عموم مردم چطور با اهدافتان مطابقت می‌یابد. آیا این که یک آگهی یا پوستر مربوط به محدودیتهای کپیرایت را کنار ماشین فتوکپی، پرینتر یا کامپیوتر متصل به اینترنت نصب کنید کافی است، یا بهتر است جزوهای دربارهی کپیرایت تهیه کنید و در اختیار عموم بگذارید؟
گرفتن موجودی
برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه بهتر است ابتدا فهرستی از تمام اسناد سازمانتان که در رابطه با موضوعات مورد حمایت کپیرایت هستند تهیه کنید. ممکن است این فهرست ممکن است شامل موارد زیر باشد: سیاست‌های کپیرایت، فرآیند اخذ مجوز بهره‌برداری، نمونه مکاتباتی برای گرفتن اجازه کپیرایت، ارائه مطلبی درباره کپیرایت یا یک نظر مشورتی حقوقی درخصوص استفاده منصفانه. این اسناد نقطه شروع بسیار خوبی برای مطالعه‌ی رویکرد فعلی سازمان به محتوای تحت حمایت کپیرایت هستند.
تصویب/بودجه
اگر سازمانتان پیش از این به آموزش کپیرایت نپرداخته است، تعیین این که کدام بخش‌های آن می‌توانند دربرنامه شرکت و از آن حمایت کنند اهمیت زیادی دارد. این کار ممکن است به شما کمک کند که برای سرمایه‌گذاری مطمئن، روی صرفه‌جویی بالقوه در هزینه‌های مربوط به برنامه تاکید کنید. برای اجرای برنامه در سازمان، باید بتوانید موافقت‌های لازم را به دست بیاورید.
زمانبندی
تعیین زمان مناسب برای شروع برنامه آموزش کپیرایت در موفقیت آن نقش مهمی دارد. برای مثال هنگامی‌که یک پرونده حقوقی مرتبط با موضوعات کپیرایت در شرکت شما مطرح است، میتواند زمان مناسبی باشد. زمانبندی بسیار مهم است و به طور مستقیم روی موافقت سازمان نسبت به برنامه تاثیر می‌گذارد.