صنعت نشر میتواند آموزش دهد، سرگرم کند، اطلاعرسانی کند، باعث ایجاد شهرت شود، شغل به وجود آورد، از طریق ارائه آثار نویسندگان و پدیدآورندگان مستعد در زمان و مکان و با قیمت مناسب درآمدزایی کند.
فناوری دیجیتال دسترسی به کتب و مجلات را تسهیل کرده و برای ناشران نیز این امکان را فراهم کرده تا خوانندگان بیشتری در اقصی نقاط جهان به دست آورند. میدانیم هسته این کسب و کار، کپیرایت است. کپیرایت تأسیسی است انعطافپذیر و دلیل اصلی ظهور آثار متنوع و موفق جهانی. کتابها، عکسها، صداها و ایدههایی که به زندگی ما نفوذ کردهاند.
کپیرایت، دلیل اصلی رونق و پیشرفت صنعت نشر
برخی معتقدند وقتی آثار دارای کپیرایت به صورت دیجیتال ارائه میشود دیگر دارای حق کپیرایت نخواهند بود. در واقع طرفداران این نظریه درصدند با گسترش استثنائات و محدودیتهای کپیرایت هم در سطح ملی و هم از طریق معاهدات بینالمللی این حق را تضعیف کنند. ذینفع اصلی استثنا تلقی شدن استفاده دیجیتال از آثار دارای کپیرایت شرکتهای بزرگ فعال در عرصه تکنولوژی میباشند. شرکتهایی که موفقیتشان بستگی به ارائه تولیدات دیگر افراد دارد.
تجربه ناموفق کشور کانادا؛ درسهایی که باید آموخت
کشور کانادا در سال ۲۰۱۲ اصلاحاتی را در قانون کپیرایت خود اعمال کرده و قانون نوسازی کپیرایت را به تصویب رساند. به موجب این اصلاحات چاپ، توزیع و استفاده غیرمجاز از آثار دارای کپیرایت اگر با هدف آموزش صورت بگیرد، استثنا تلقی خواهد شد. بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط PricewaterhouseCoopers (PwC) در چنین حالتی درآمد نویسندگان، مؤلفان و تصویرگران کانادایی کاهش خواهد یافت و مردم اقبالی به این بخش نشان نخواهند داد و در نتیجه مشاغل به وجود آمده در این حوزه از بین خواهد رفت. PwC همچنین پیشبینی کرد درآمد ناچیز مؤلفان و ناشران آثار آموزشی باعث خواهد شد انتشار محتوای جدید برای مدارس کانادا به تدریج از بین برود. با کاهش رقابت، تنوع محتوا نیز کاهش و قیمت محصولات افزایش مییابد.
میبینیم که اصلاح جزئی قانون چه عواقبی را در پی داشته است: انتشارات دانشگاه آکسفورد در کشور کانادا متوقف شد. Nelson اعلام ورشکستگی کرد، McGraw – Hill Ryerson، Pearson و Wiley اقدامات خود را در این کشور به طور قابل توجهی کاهش دادند و شرکتهای کوچکتر کانادایی یا نیروهای خود را تعدیل کرده یا به کسب و کار خود پایان دادهاند. تمایل ناشران خارجی در این کشور به جای تولید آثار اصیل صرفاً پخش آثار موجود است. با توجه به آنچه که گفته شد، نگرانی اصلی قانونگذاران کانادایی این است که گسترش دامنه شمول استثنائات کپیرایت، به آموزش ملی این کشور آسیب وارد خواهد کرد.
رقابت سالم، ضامن کیفیت بالای محتوا
انجمن ناشران بینالمللی معتقد است مؤلفان و ناشران داخلی هر کشور موتور محرک نظام آموزشی میباشند. ولی رقابت سالم بین ناشران داخلی و بینالمللی است که باعث تولید مستمر محتوای باکیفیت میشود. ذینفعان اصلی این چرخه سالم معلمان و دانشآموزان و هسته اصلی آن کپیرایت است. مکانیسم سادهای که به تولیدکنندگان محتوا اجازه میدهد در ازای کاری که انجام میدهند پول دریافت کنند و ناشران نیز بتوانند با اطمینان سرمایهگذاری کنند. در همین راستا و به منظور تقویت رقابت، انجمن سعی دارد ثابت کند آثار دیجیتال به دلیل در دسترس بودن، حق انتخاب بیشتری را برای خوانندگان فراهم میکند.
در اینجا به ذکر چند نمونه از آثار دیجیتال ارائه شده توسط ناشران میپردازیم: ۱- ناشران کتابهای درسی و دانشگاهی کتابها را به دو صورت کاغذی و دیجیتالی به مدارس و دانشگاهها ارائه میکنند. در فرانسه کلیه ناشران کتابهای درسی از سال ۲۰۰۸ کتابها به صورت چاپی و دیجیتالی ارائه میکنند به نحوی که در حال حاضر بیش از ۲۰۰۰ کتاب درسی دیجیتال موجود است. این ناشران پلتفرمها و پرتالهای دیجیتالی را فراهم کردهاند که به وسیله آنها معلمان و والدین میتوانند به همفکری با یکدیگر بپردازند، منابع را دانلود کرده و استفاده کنند.
۲- TigerBooks کتابهای الکترونیکیِ مصوری است برای بچهها دارای صدا و بازی که محصول ناشر آلمانی به نام Verlag Friedrich Oetiner میباشد.
۳- ناشران فعال در حوزههای تخصصی و دانشگاهی – علمی، فنی، پزشکی، علوم اجتماعی و حقوقی – متعهدند نتایج تحقیقات خود را تا آنجا که ممکن است در دسترس قرار دهند. برای مثال این ناشران از سرویس FundRef و سرویس مبتنی بر وب Kudos پشتیبانی میکنند. FundRef سرویسی است که در آن منابع کارهای پژوهشیِ منتشر شده ذکر میشود و در Kudos محققان، سازمانها و سرمایهگذاران میتوانند تعداد بازدید و اثرگذاری مقالات منتشر شده خود را به حداکثر برسانند.
۴- Lectory امکان مطالعه دسته جمعی را برای مدارس و دانشآموزان فراهم ساخته است. به این صورت که با خرید کتابهای این ناشر، دانشآموزان به یک کتابخانه آنلاین دسترسی پیدا میکنند. کتابخانهای که در آن کتابهای الکترونیکی ارائه میشود و میتوانند سؤالها و پیشنهادات خود را مطرح کنند.
۵- انتشارات Bloomsbury، Haride Grant و Quadrille در فوریه ۲۰۱۶ سایت Cooked را راهاندازی کردند. اولین سایت آشپزی درنوع خودش در بریتانیا. سایتی که در آن کاربران به کلیه کتابهای آشپزی دسترسی دارند و میتوانند دستورهای جدید را از طریق جستجوی غذا، نویسنده یا کتاب به دست آورند.
۶- Juggernaut ناشر هندی اپلیکیشنی به همین نام ساخته است که در آن خوانندگان یک کتاب میتوانند نظرات خود را دربارۀ آن کتاب مطرح و با نویسندگان تعامل برقرار کنند و به این ترتیب بین ناشر، مؤلفان و مشتریان ارتباط برقرار میکند.
میبینیم ناشران مبالغ کلانی را صرف نوآوری در این حوزه کردهاند امّا میدانیم لازمه انجام این سرمایهگذاریها و نوآوریها وجود قانون کپیرایت است.
آزادی انتشار
انجمن ناشران بینالمللی بر پایه دو اصل بنیانگذاری شد: ۱- احترام به کپیرایت ۲- آزادی انتشار. در مورد اصل دوم همواره از قوانین مبهمی که در آنها افترا و شایعپراکنی جرمانگاری شده، به عنوان اهرمی برای تهدید روزنامهنگاران، نویسندگان و ناشران استفاده میشود که این امر خودسانسوری را رواج میدهد. امّا با پیدایش فناوری دیجیتال نه تنها هر شخص قابلیت یک ناشر بودن را دارد و به وسیله آن میتواند یک رمان، شعر یا داستانهای خانوادگی را در سطح جهانی منتشر کند بلکه امکان نظارت توسط بازرسین نیز وجود نخواهد داشت. این آزادی دیجیتال برخی دولتها را بسیار ضعیف کردو باعث شد برخورد شدیدی با آن داشته باشند. با این وجود، انجمن ناشران بینالمللی عزم خود را جزم نموده تا این درک را ایجاد کند که در عصر دیجیتال، نویسندگان، ناشران و تولیدکنندگان محتوا به حمایت بیشتری نیاز دارند.