فرض کنید یک شیمیدان موفق به ابداع فرآیندی جدید برای تولید رنگهای صنعتی شده است که در مقایسه با روشهای پیشین در مدت زمان کمتری به تولید محصول منجر شده و به‌صرفه‌‌تر است. در این صورت:
آیا این فرآیند تولید رنگ به عنوان اختراع قابل ثبت است؟
بله. ثبت اختراع تنها به محصولات اختصاص ندارد. بلکه روشها و فرآیندها نیز قابل ثبت هستند. در ماده 15 قانون ثبت اختراعات، طرح‌‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، به دو نوع اختراع تصریح شده است:
اختراعات در خصوص فرآورده (محصول): معمولا ناظر به دستگاه‌‌ها، وسایل و سیستمهای فنی است.
اختراعات در خصوص فرآیند: اختراعات مربوط به فرآیند معمولا شامل فرآیندهای آزمایشگاهی، الگوریتمهای صنعتی و سنتزهای شیمیایی است که به تولید محصولات منجر میشود.
هم فرآورده و هم فرآیند باید طبق ماده 2 قانون فوق، از سه شرط لازم برای ثبت اختراع یعنی جدید بودن، ابتکاری بودن و کاربرد صنعتی داشتن برخوردار باشند.
حقوق انحصاری حاصل از ثبت فرآیند به عنوان اختراع شامل چه مواردی است؟
طبق ماده 15 قانون ثبت اختراعات 1386 مخترعِ یک فرآیند از دو حق انحصاری مجزّا برخوردار است:
الف) حق انحصاری ناظر به فرآیند: یعنی در صورتی که فرآیند ابداعی مخترع به تأیید اداره ثبت برسد و به عنوان اختراع ثبت شود، حق استفاده‌‌‌‌ی انحصاری از آن و بکارگیری آن به مخترع اختصاص می‌‌یابد.
ب) حق انحصاری ناظر به محصولات حاصل از فرآیند: حق دیگری که مخترع از فرآیند خود به دست می‌‌آورد، ناظر به محصولاتی است که مستقیما از فرآیند اختراع‌‌شده تولید میشوند. یعنی در این مثال مخترع نسبت به رنگهای صنعتی که از فرآیندِ جدیدِ تولیدِ رنگ او حاصل شده‌‌اند نیز از حقوق انحصاری برخوردار میشود. بنابراین مخترع با ثبت فرآیند خود حق انحصاری ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش و استفاده از فرآورده‌‌های حاصل از فرآیند خود را نیز به دست می‌‌آورد.
شایان ذکر است که صاحب حقوق انحصاری میتواند علیه هر شخصی که بدون اجازه‌‌ی او بهره‌‌برداری‌‌های فوق‌‌الذکر را نسبت به فرآیند ثبت‌‌شده انجام دهد طرح دعوا کند.