در سال‌های اخیر، تحولاتی بنیادین در نظام مالیاتی ایران شکل گرفته تا فعالیت‌های اقتصادی، شفاف‌تر، منظم‌تر و قابل پیگیری‌تر شوند. در همین راستا، قانون «پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان» به تصویب رسید؛ قانونی که هدف آن مقابله با فرار مالیاتی، ایجاد شفافیت در گردش مالی کسب‌وکارها و تسهیل امور مالیاتی برای مؤدیان است یکی از مهم‌ترین ارکان اجرایی این قانون، کد یکتای مالیاتی است.
کد یکتای مالیاتی، شناسه‌ای است که به هر فعال اقتصادی اختصاص می‌یابد تا هویت مالیاتی او در سامانه‌های دولتی به‌طور دقیق و یکنواخت شناسایی شود. دریافت این کد، از حالت اختیاری خارج شده و حالا یک الزام قانونی برای همه اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه اقتصاد محسوب می‌شود.
در واقع اگر کسب‌وکاری بدون کد یکتای مالیاتی فعالیت کند، دیر یا زود با موانع قانونی، جریمه‌های سنگین یا حتی محرومیت از خدمات رسمی روبه‌رو خواهد شد. به همین دلیل، آگاهی از چیستی این کد، کاربرد آن و روش دریافتش، برای هر فعال اقتصادی (از صاحبان مشاغل کوچک گرفته تا شرکت‌های بزرگ) ضروری است.
در این مقاله ابتدا توضیح می‌دهیم که کد یکتای مالیاتی چیست و چه تفاوتی با شماره اقتصادی یا شناسه ملی دارد. سپس بررسی می‌کنیم که چه افرادی موظف به دریافت این کد هستند، چرا دریافت آن ضروری است، مراحل ثبت‌نام در سامانه مودیان برای گرفتن این کد را به‌صورت گام‌به‌گام شرح می‌دهیم و در نهایت با کاربردهای کد یکتا در فعالیت‌های مالیاتی آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید.
کد یکتای مالیاتی چیست؟
کد یکتای مالیاتی، یک شناسه عددی منحصر به‌فرد است که توسط سازمان امور مالیاتی به هر فرد یا کسب‌وکاری که فعالیت اقتصادی دارد، اختصاص داده می‌شود. این کد مثل شناسنامه مالی شماست؛ یعنی هر کاری که در زمینه مالیات انجام می‌دهید (از صدور فاکتور رسمی گرفته تا پرداخت مالیات یا ثبت‌نام در سامانه مؤدیان) با همین کد شناسایی و پیگیری می‌شود.
کد یکتا به شما کمک می‌کند تا فعالیت‌های شما در سیستم مالیاتی کشور به درستی ثبت شود و از طرف دیگر، سازمان امور مالیاتی هم بتواند اطلاعات مالی شما را دقیق‌تر بررسی و مدیریت کند. این کار باعث می‌شود سیستم مالیاتی کشور شفاف‌تر و عادلانه‌تر باشد.
شاید فکر کنید این کد همان شماره اقتصادی است، اما در واقع این دو با هم فرق دارند. شماره اقتصادی قبلاً برای شناسایی مؤدیان استفاده می‌شد، اما در حال حاضر کد یکتا جایگزین آن شده و در چارچوب سامانه‌های جدید مالیاتی مثل سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی کاربرد دارد.
به‌طور خلاصه، کد یکتای مالیاتی پلی است بین یک کسب‌وکار و سازمان امور مالیاتی، تا همه فعالیت‌های مالی آن در قالبی رسمی، قانونی و قابل‌پیگیری انجام شود.
چه کسانی باید کد یکتای مالیاتی بگیرند؟
دریافت کد یکتای مالیاتی فقط مخصوص شرکت‌های بزرگ یا فعالان اقتصادی خاص نیست؛ تقریباً هر کسی که فعالیت اقتصادی انجام می‌دهد، مشمول این قانون است و باید برای دریافت کد یکتا اقدام کند.
بر اساس قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که درآمدی از طریق فعالیت اقتصادی دارند، موظف‌اند کد یکتای مالیاتی دریافت کنند. این شامل گروه‌های زیر می‌شود:
- اصناف و فروشندگان خرد (مثل مغازه‌داران، سوپرمارکت‌ها، فروشندگان پوشاک و…)
- اشخاص حقوقی مانند شرکت‌ها، مؤسسات، تعاونی‌ها و…
- پزشکان، وکلا، مهندسان، مشاوران و سایر مشاغل آزاد
- فریلنسرها و فعالان فضای دیجیتال مثل تولیدکنندگان محتوا، برنامه‌نویسان یا فروشندگان آنلاین
- کسانی که دستگاه کارت‌خوان یا درگاه پرداخت اینترنتی دارند
- کسب‌وکارهای خانگی یا مشاغل خانگی ثبت‌شده
در واقع، اگر شما به‌نحوی از یک فعالیت اقتصادی درآمد دارید، مشمول قانون هستید و باید کد یکتای مالیاتی بگیرید. حتی اگر درآمدتان کم باشد یا فکر کنید مشمول مالیات نیستید، باز هم گرفتن این کد الزامی است.
عدم دریافت کد ممکن است باعث جریمه مالی، بسته شدن پرونده مالیاتی، یا ایجاد مشکل در تمدید مجوز کسب‌وکار شما شود. به همین دلیل، بهتر است در اولین فرصت نسبت به دریافت این کد اقدام کنید؛ چه شاغل باشید، چه کارفرما، چه صاحب یک کسب‌وکار کوچک.
چرا دریافت کد یکتای مالیاتی ضروری است؟
دریافت کد یکتای مالیاتی فقط یک توصیه نیست، بلکه الزام قانونی است؛ یعنی اگر شما جزو افراد مشمول باشید و این کد را نگیرید، ممکن است با پیامدهای جدی مواجه شوید.
اولین و مهم‌ترین دلیل، اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان است. طبق این قانون، همه افرادی که فعالیت اقتصادی دارند باید در سامانه مؤدیان ثبت‌نام کنند و کد یکتا بگیرند. پس از دریافت شناسه یکتای مالیاتی، باید آن را در بخش مربوطه نرم افزار حسابداری خود وارد کنید، در غیر این‌صورت امکان صدور صورتحساب الکترونیکی برای شما وجود نخواهد داشت. امکان وارد کردن کد یکتای مالیاتی در نرم افزار حسابداری راهکاران به‌راحتی برای شما وجود دارد تا بدون هرگونه مشکل به ادامه فعالیت‌های اقتصادی خود بپردازید.
نداشتن کد یکتا می‌تواند شما را با مشکلات زیر روبه‌رو کند:
جریمه‌های مالیاتی
سازمان امور مالیاتی برای مؤدیانی که ثبت‌نام نکنند، جرایم مشخصی در نظر گرفته است.
اختلال در تمدید یا دریافت مجوزهای کسب‌وکار
برخی نهادها، ارائه یا تمدید مجوزها را منوط به داشتن این کد کرده‌اند.
محدود شدن دسترسی به خدمات مالی و بانکی
به مرور، بانک‌ها و مؤسسات مالی هم ممکن است برای ارائه برخی خدمات، داشتن کد یکتا را الزامی بدانند.
رد شدن هزینه‌ها و معاملات در بررسی‌های مالیاتی
اگر بدون کد یکتا صورتحساب صادر کنید، ممکن است هزینه‌های شما توسط اداره مالیات به رسمیت شناخته نشود.
در واقع، کد یکتا کلید ورود به ساختار جدید و دیجیتال‌شده نظام مالیاتی کشور است. اگر این کد را نداشته باشید، دیر یا زود در چرخه اقتصادی دچار مشکل خواهید شد. پس حتی اگر فعلاً فعالیت شما محدود یا درآمدتان کم است، باز هم دریافت این کد بهتر از ریسک جریمه و محدودیت است.
تفاوت کد یکتای مالیاتی با شماره اقتصادی و شناسه ملی
در نظام اداری و مالی کشور، چند نوع کد و شناسه برای شناسایی اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده می‌شود. بسیاری از افراد این کدها را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند یا تصور می‌کنند یکسان هستند، اما در واقع، کد یکتای مالیاتی با شماره اقتصادی و شناسه ملی تفاوت دارد. در این بخش، به بیان تفاوت‌های این سه مورد می‌پردازیم.
کد یکتای مالیاتی
همان‌طور که توضیح دادیم، این کد شناسه‌ای است که در سامانه مؤدیان برای هر فرد یا کسب‌وکار فعال در حوزه اقتصادی صادر می‌شود و نقش آن، شناسایی دقیق مؤدی در نظام مالیاتی جدید کشور است. این کد برای استفاده در صورتحساب الکترونیکی، گزارش‌دهی مالی و اتصال به کارت‌خوان الزامی است.
شماره اقتصادی
شماره اقتصادی، کدی بود که در نظام مالیاتی سنتی‌تر برای شناسایی مؤدیان استفاده می‌شد و بسیاری از شرکت‌ها و مشاغل قدیمی هنوز این شماره را دارند. اما با راه‌اندازی سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی، کاربرد شماره اقتصادی کمرنگ شده و عملاً کد یکتا جایگزین آن شده است. با این حال، ممکن است در برخی مکاتبات قدیمی یا سیستم‌های مالیاتی قبلی هنوز از این کد استفاده شود.
شناسه ملی
شناسه ملی یک کد ثابت است که برای اشخاص حقوقی (مثل شرکت‌ها و مؤسسات) صادر می‌شود و ربطی به مسائل مالیاتی ندارد. این کد را سازمان ثبت اسناد و املاک کشور صادر می‌کند و برای شناسایی رسمی شرکت‌ها در بانک‌ها، سامانه‌های قضایی، ثبت برند، ثبت تغییرات و… کاربرد دارد.
| نوع کد | کاربرد اصلی | صادرکننده | مخاطب |
| کد یکتای مالیاتی | تعامل با سامانه مالیاتی جدید، صورتحساب الکترونیکی | سازمان امور مالیاتی | حقیقی و حقوقی |
| شماره اقتصادی | شناسایی مؤدیان در نظام قبلی مالیاتی | سازمان امور مالیاتی | عمدتاً حقوقی |
| شناسه ملی | شناسایی حقوقی شرکت‌ها در سیستم‌های ثبتی | سازمان ثبت اسناد | فقط حقوقی |
مراحل دریافت کد یکتای مالیاتی
برای دریافت کد یکتای مالیاتی، باید در سامانه مؤدیان سازمان امور مالیاتی ثبت‌نام کنید. این فرایند کاملاً آنلاین و از طریق سایت رسمی انجام می‌شود. در ادامه، مراحل دریافت کد یکتا را به ترتیب توضیح خواهیم داد:
مرحله 1: ورود به درگاه خدمات مودیان مالیاتی
در درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی کشور، خدمات مختلف مالیاتی به صورت یکپارچه ارائه می‌شود. اگر پیش از این در سامانه ثبت‌نام نکرده‌اید، ابتدا باید حساب کاربری ایجاد کنید.
آدرس وب‌سایت: https://my.tax.gov.ir
مرحله 2: ثبت‌نام در سامانه
برای ثبت‌نام اولیه، باید اطلاعات زیر را وارد کنید:
- کد ملی یا شناسه ملی (برای اشخاص حقوقی)
- شماره تلفن همراه (ترجیحاً به نام خود مؤدی)
- تاریخ تولد یا شماره ثبت شرکت
- ایمیل معتبر
پس از ورود این اطلاعات، یک کد تأیید برای تلفن همراه شما ارسال می‌شود. پس از تأیید، رمز عبور تعیین می‌کنید و حساب کاربری‌تان ساخته می‌شود.
مرحله 3: تکمیل و تایید اطلاعات هویتی
پس از ورود به سامانه، باید مشخصات هویتی خود را کامل کنید. این اطلاعات بسته به نوع مؤدی، متفاوت است:
برای اشخاص حقیقی:
- نام و نام خانوادگی
- کد ملی
- تاریخ تولد
- شماره شناسنامه
- نشانی محل فعالیت
- کد پستی دقیق
- شماره تماس و ایمیل
برای اشخاص حقوقی (شرکت‌ها، مؤسسات و…):
- شناسه ملی
- شماره ثبت
- نام شرکت
- نشانی دفتر مرکزی
- شماره تماس ثابت و همراه مدیرعامل
- اطلاعات مربوط به مدیرعامل یا صاحبان امضا
توجه: اگر قبلاً در «سامانه ثبت‌نام الکترونیکی مؤدیان مالیاتی» اطلاعات شما ثبت شده باشد، برخی از این اطلاعات به‌صورت خودکار بارگذاری می‌شود و فقط باید آن‌ها را تأیید یا ویرایش کنید.
مرحله 4: ثبت اطلاعات اقتصادی و شغلی
در این مرحله باید حوزه فعالیت اقتصادی خود را انتخاب کنید. اطلاعات موردنیاز در این بخش عبارت‌اند از:
- نوع شغل یا صنف
- عنوان محل کسب یا نام فروشگاه
- نوع مجوز (پروانه کسب، جواز تأسیس و…)
- تاریخ شروع فعالیت
- شماره حساب بانکی مرتبط با فعالیت اقتصادی
نکته: درصورتی‌که چند فعالیت یا چند محل کسب دارید، باید همه را به صورت مجزا ثبت کنید.
مرحله 5: احراز هویت
احراز هویت معمولاً به‌صورت خودکار و آنلاین انجام می‌شود. اما در موارد خاص ممکن است نیاز باشد:
- تصویر کارت ملی یا شناسنامه خود را بارگذاری کنید،
- به اداره امور مالیاتی حوزه فعالیت مراجعه حضوری داشته باشید (در صورت درخواست سازمان).
احراز هویت برای اشخاص حقوقی ممکن است شامل بارگذاری مدارکی مثل اساسنامه، روزنامه رسمی یا معرفی‌نامه نیز باشد.
مرحله 6: دریافت کد یکتای مالیاتی
پس از تکمیل مراحل و تأیید نهایی اطلاعات توسط سامانه، کد یکتای مالیاتی شما صادر می‌شود.
این کد در داشبورد کاربری در my.tax.gov.ir نمایش داده می‌شود و می‌توانید آن را برای ثبت در سامانه مؤدیان یا استفاده در فاکتورهای رسمی به کار ببرید.
مرحله 7: پیوستن به سامانه مودیان (در صورت نیاز)
اگر جزو کسب‌وکارهایی هستید که باید صورتحساب الکترونیکی صادر کنید (مثل فروشگاه‌ها، پزشکان، شرکت‌ها)، بعد از دریافت کد یکتا باید در سامانه مؤدیان به نشانی: www.evat.ir نیز ثبت‌نام کنید و سیستم صورتحساب الکترونیکی خود را فعال نمایید.
هنگام دریافت کد یکتای مالیاتی به موارد زیر نیز دقت کنید:
- اگر دستگاه کارت‌خوان یا درگاه پرداخت اینترنتی دارید، حتماً باید این دستگاه را در سامانه ثبت و به کد یکتای مالیاتی‌تان متصل کنید،
- اگر کسب‌وکار شما چندشعبه دارد، برای هر شعبه باید اطلاعات جداگانه ثبت شود،
- در صورت تغییر آدرس یا تغییر نوع فعالیت، باید اطلاعات خود را در سامانه به‌روزرسانی کنید.
کد یکتای مالیاتی چه کاربردهایی دارد؟
کد یکتای مالیاتی فقط یک شماره شناسایی ساده نیست؛ در واقع، این کد در تمام تعاملات مالیاتی و رسمی شما با سازمان امور مالیاتی و حتی سایر نهادهای دولتی نقش کلیدی دارد. در ادامه، مهم‌ترین کاربردهای این کد را بررسی می‌کنیم:
صدور صورتحساب الکترونیکی
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای کد یکتا، استفاده از آن در سامانه مؤدیان برای صدور فاکتور رسمی است. بدون داشتن این کد، شما نمی‌توانید صورتحساب الکترونیکی صادر کنید و در نتیجه، فعالیت اقتصادی‌تان از نظر سازمان امور مالیاتی قابل پذیرش نخواهد بود.
ثبت و پیگیری اطلاعات در سامانه مودیان
تمام فعالیت‌ها و تراکنش‌های اقتصادی شما (از طریق کارت‌خوان، درگاه پرداخت یا حساب بانکی) در قالب یک شناسه مالیاتی در سامانه مؤدیان ثبت می‌شود. این ثبت به کمک کد یکتا انجام می‌گیرد و باعث می‌شود شفافیت مالیاتی بیشتر و پرونده شما به‌روز باشد.
پیش‌نیاز استفاده از پایانه فروشگاهی (POS)
اگر دستگاه کارت‌خوان یا پایانه فروشگاهی دارید، لازم است این دستگاه‌ها به کد یکتای مالیاتی شما متصل شوند. این اتصال در سامانه ثبت‌نام انجام می‌شود و باعث می‌شود اطلاعات تراکنش‌ها به‌طور خودکار برای سازمان امور مالیاتی ارسال شود.
لازمه برخی مجوزها و تسهیلات دولتی
در آینده نزدیک (و در مواردی همین حالا)، دریافت یا تمدید برخی مجوزهای صنفی، استفاده از تسهیلات مالیاتی، یا ثبت‌نام در طرح‌های حمایتی دولت، منوط به داشتن کد یکتا خواهد بود.
تسهیل در رسیدگی به پرونده مالیاتی
وقتی کد یکتا داشته باشید، همه اطلاعات مالیاتی شما به صورت متمرکز و دقیق ثبت می‌شود. این موضوع هم به شما کمک می‌کند در دفاع از خود شفاف‌تر عمل کنید و هم فرایند رسیدگی مالیاتی را برای ممیزها و کارشناسان ساده‌تر می‌کند.
حذف مراجعات حضوری و پرونده‌های فیزیکی
با داشتن کد یکتای مالیاتی، بسیاری از اقدامات مثل اصلاح اطلاعات، بررسی سابقه مالیاتی، پیگیری اظهارنامه و… به صورت الکترونیکی و از راه دور قابل انجام است و نیازی به مراجعه به اداره مالیات نخواهید داشت.
در مجموع، کد یکتا به‌نوعی ستون اصلی تعامل شما با ساختار جدید و دیجیتالی‌شده‌ی نظام مالیاتی کشور است. نبود این کد، مثل نداشتن کد ملی در سیستم ثبت‌احوال است؛ یعنی امکان استفاده از خدمات رسمی را عملاً از بین می‌برد.
سخن نهایی
کد یکتای مالیاتی یکی از مهم‌ترین الزامات جدید برای هر فرد یا کسب‌وکاری است که فعالیت اقتصادی دارد. بدون این کد، امکان صدور صورتحساب الکترونیکی، استفاده از کارت‌خوان، اتصال به سامانه مؤدیان و بهره‌مندی از مزایای نظام مالیاتی دیجیتال وجود ندارد. دریافت این کد از طریق سامانه my.tax.gov.ir انجام می‌شود و با طی چند مرحله ساده، می‌توان آن را دریافت کرد. این کد به نوعی، جایگزین شماره اقتصادی قدیمی شده و ستون اصلی ارتباط با نظام مالیاتی نوین کشور به حساب می‌آید.
از سوی دیگر، تفاوت این کد با شماره اقتصادی و شناسه ملی، موضوعی است که بسیاری از مؤدیان را دچار سردرگمی می‌کند. در حالی که شناسه ملی صرفاً برای اشخاص حقوقی است و کاربرد ثبتی دارد، کد یکتای مالیاتی برای تمام مؤدیان(اعم از حقیقی و حقوقی) لازم است و به طور خاص در تعاملات مالیاتی نقش دارد. بنابراین، اگر هنوز این کد را نگرفته‌اید، هرچه زودتر برای دریافت آن اقدام کنید تا از مشکلات مالیاتی احتمالی در آینده جلوگیری شود.