حفاظت از نرم افزارهای آزاد و منبع باز [۱] (اوپن سورس): راه حل‌های موجود در قانون کپی رایت هزاره دیجتال [۲]
از زمان توسعه‌ی مجوز عمومی کلی [۳] توسعه دهندگان نرم افزارهای منبع باز از قانون کپی رایت برای محافظت از نرم افزارهای خود استفاده کردند در حالی که اهداف حفاظت‌های قانونی از نرم افزارهای منبع باز با سیاست‌های قانون کپی رایت کاملاً متناقض بود. مورد اساسی که برای مجوزهای نرم افزارهای منبع باز یا اوپن سورس نیاز است این است که کد منبع در دسترس باقی بماند، تحت این تصور که این باز بودن موجب پیشرفت بیشتر در توسعه‌ی نرم افرازهای آزاد می‌شود و منتج به ایجاد نرم افزارهای قوی‌تری می‌گردد. با این وجود به دلیل توزیع شایع کد منبع، نرم افزارهای آزاد به طور خاص در صورت نقض قوانین کپی رایت آسیب پذیر هستند. توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد به صورت پیشگیرانه‌ای از آثار خود به شکلی مبتکرانه با صدور مجوز برای عموم حمایت می‌نمایند. با این حال، اجرای مجوزهای نرم افزارهای آزاد از طریق دادخواهی سنتی تحت قانون کپی رایت همواره چالش برانگیز بوده است.
قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال حمایت‌هایی قانونی همراه با حقوق انحصاری که به طور سنتی برای پدیدآورندگان در نظر گرفته می‌شود فراهم می‌نماید، از جمله حفاظت از اقدامات فنی که دسترسی را کنترل می‌نماید، حفاظت از اقدامات فنی که از حقوق انحصاری صاحب کپی رایت حمایت می‌نماید و حفاظت از یکپارچگی اطلاعات مدیریت کپی رایت [۴]. اگرچه این حمایت‌ها به ظاهر خلاف اصول و مبانی مجوزهای نرم افزار آزاد است اما آثار کپی رایتی را در دسترس تر قرار داده و کمتر محدود می‌نماید.
این مقاله بر قواعد قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال که اطلاعات مدیریت کپی رایت را پوشش می‌دهد متمرکز می‌شود. این مقررات به ندرت مورد دادخواهی قرار گرفته و مورد تجزیه تحلیل قرار می‌گیرند.
معرفی
به طور ضمنی در مقدمه‌ی مجوز عمومی کلی یک پیام عمیق وجود دارد: به جای مشاهده‌ی قانون کپی رایت با سوء ظن، هکرها باید به آن به عنوان سیستم دیگری به آن نگاه کنند که درخواست می‌کند هک شود. به طور سنتی نرم افزارهای آزاد و منبع باز به عنوان ابزاری برای توسعه‌ی نرم افزار استفاده می‌شوند به طوری که کد منبع برای عموم باز و قابل دسترس باقی می‌ماند. با این حال در دسترس بودن عمومی کد منبع اغلب بخش ذاتی نرم افزارهای آزاد و منبع باز است که از اهداف معمولی حفاظت از کپی رایت نرم افزار که در حقوق مالکیت فکری گنجانده شده است ناشی شده است. قانون کپی رایت ایالات متحده‌ی آمریکا تا جایی که مربوط به نرم افزار است، برای صاحبان اثر اصلی، برای توزیع اثر، کپی کردن آن و ایجاد آثار مشتق حقوقی انحصاری در نظر گرفته است. ادعای نقض زمانی رخ می‌دهد که یک طرف هر یک از این حقوق انحصاری که برای صاحب اثر شناخته شده است را نقض نماید. قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال چند علت دیگر به حقوق انحصاری سنتی صاحبان حق تحت قانون کپی رایت اضافه می‌نماید. به طور کلی حامیان نرم افزارهای آزاد و منبع باز از مقررات این قانون به دلیل مقررات ضد دور زدنی که این قانون فراهم می‌نماید حمایت نمی‌کنند. با این وجود قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال مقررات دیگری از جمله حمایت از اطلاعات مدیریت کپی رایت مقرر می‌دارد. اطلاعات مدیریت کپی رایت اطلاعاتی هستند که همراه با اثر کپی رایتی منتقل می‌شوند و هدفشان شناسایی مالک و طبیعت اثر کپی رایتی است. این مقاله یک بررسی دقیق از تصمیمات دادگاه با توجه به مقررات اطلاعات مدیریت دیجیتال قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال را پیشنهاد می‌دهد البته آن دسته از تصمیماتی که در حفاظت از پروژه‌های نرم افزارهای آزاد و منبع باز با تاکید بر مدیریت مجوزهای این نرم افزارها اثبات شده‌اند.
بخش دوم این مقاله با جزئیات بیشتر در خصوص این که چگونه نرم افزار و به طور خاص نرم افزارهای آزاد و منبع باز تحت قانون کپی رایت حمایت می‌شوند بحث می‌کند. علاوه بر این در بخش دوم مشکلات حفاظت از این نرم افزارها در دعاوی نقض مورد بررسی قرار می‌گیرد. توسعه دهندگان نرم افزارهای آزاد راه‌ها ی خلاقانه‌ای برای یافتن مواردی در قانون کپی رایت به نفع خود ایجاد می‌کنند هر چند که آن‌ها اهداف قانون کپی رایت نیست و با اهداف طرفداران این نرم افزارها مطابقت دارد. حمایت از نرم افزارهای منبع باز و آزاد از طریق دادخواهی بیشتر از پروسه‌ی صدور مجوز چالش برانگیز بوده است و پرسش‌های بسیاری در خصوص اثر بخشی مجوزهای نرم افزارهای منبع باز باقی مانده است زیرا پروژه‌های مربوط به این نرم افزارها تمایل دارند که به صورت جمعی انجام شوند. این مسائل از ابتدای یک پروژه‌ی نرم افزار آزاد و منبع باز باید در نظر گرفته شود که شناسایی صاحب کپی رایت در این پروژه‌ها به دلیل ماهیت جمعی آن‌ها اغلب دشوار است. در بررسی چشم اندازهای حمایت قانونی از نرم افزارهای آزاد این مسائل به راحتی حل و فصل نشده‌اند و پیامدهای قانونی هر یک معنا دار و با اهمیت هستند.
بخش سوم این مقاله موارد ضد دور زدن و قوانین مربوط به اطلاعات مدیریت کپی رایت مقرر در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال را مورد بحث قرار می‌دهد و بررسی می‌کند که چگونه این دو مجموعه از مقررات در یکدیگر تنیده‌اند. مقررات ضد دور زدن دلیل مطرح شدن دعوی علیه افرادی است که اقدامات فنی را به طور مؤثری برای دسترسی غیر قانونی به اثر تحت قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال انجام می‌دهند این مقررات انتقادات قابل توجهی را در خصوص تجاوز از مرزهای قانون کپی رایت برانگیخته است و ظاهراً یک حق جدید برای کنترل دسترسی به آثار مؤلفین ارائه کرده است.
مقررات ضد دور زدن در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال بیشترین توجه را در جامعه‌ی حقوقی و رسانه‌ها به خود جلب کرده است و بیش از مقررات اطلاعات مدیریت کپی رایت مورد دادخواهی قرار گرفته است. با این حال مفاد اطلاعات مدیریت کپی رایت در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال در دادخواهی بیشتر به نفع نرم افزارهای آزاد و منبع باز است. بخش چهارم این مقاله در جزئیات بیشتری نشان می‌دهد که چرا این مطلب صادق است. اگرچه این مقررات به ندرت مورد طرح دعوای قضایی قرار گرفته‌اند، در مواردی که این اتفاق افتاده است غالباً نتایج به گونه‌ای بوده است که حمایت و جانب‌داری از نرم افزارهای آزاد و منبع باز را نشان داده است. در حالی که قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال از جانب طرفداران نرم افزارهای آزاد و منبع باز مطلوب نبوده است مقررات اطلاعات مدیریت کپی رایت ممکن است برای آن چه که طرفداران نرم افزارهای آزاد آن را ارزشمند می‌دانند استفاده شود. این مقاله راه حل‌هایی را برای برخی مشکلاتی که در دادخواهی نقض کپی رایت نرم افزار آزاد ممکن است به وجود بیاید را در مقررات اطلاعات مدیریت کپی رایت در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال ارائه می‌دهد. ماهیت نرم افزارهای آزاد و منبع باز غالباً منجر به این می‌شود که در یافتن صاحب کپی رایت با مشکل مواجه شویم. علاوه بر این دادگاه مفاد اطلاعات مدیریت کپی رایت در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال را به این نحو تفسیر کرده است که فقط در اقدامات فنی که برای کنترل اطلاعات مدیریت کپی رایت به کار می‌روند اعمال می‌شوند. نتیجه‌ی دادخواهی در خصوص دعاوی مرتبط با مقررات مدیریت کپی رایت در مواردی که دستورالعمل‌های ارائه‌ی نرم افزار را شامل نمی‌شود نشان می‌دهد که یک دعوای نقض نرم افزار آزاد ممکن است از این تصمیمات بهره مند شود. به طور خاص مقررات اطلاعات مدیریت کپی رایت به دلیل راه و روشی که کد منبع نرم افزارهای آزاد و منبع باز ایجاد و مدیریت می‌کنند مناسب هستند. از آن جا که مجوزهای نرم افزارهای آزاد شرایط و مقررات برای استفاده از یک اثر کپی رایتی را شامل می‌شوند آن‌ها ممکن است اطلاعات مدیریت کپی رایت را تحت قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال ایجاد نمایند. این امر اجازه می‌دهد که یک شاکی مستنداتی را که به طور بالقوه از اثبات قابلیت اجرای شرایط و مقررات در مجوزهای نرم افزارهای آزاد جلوگیری می‌کند ارائه دهد. پذیرش و تطبیق با یک سیستم حقوقی که برای نرم افزارهای آزاد ساخته نشده است یک ایده‌ی نوآورانه در جامعه‌ی نرم افزارهای آزاد محسوب نمی‌شود. برای مثال مجوز عمومی کلی گنو [۵] به عنوان مجوز اصلی و سنگ بنای نرم افزارهای آزاد در نظر گرفته می‌شود، از آن زمان مجوز عمومی کلی به تکاملش همراه با حقوق مالکیت فکری ادامه می‌دهد. همچنان که طرفداران نرم افزار آزاد برای حفاظت از حالت توسعه‌ی نرم افزاری خود قبلاً از قانون کپی رایت استفاده می‌کردند، این گروه باید به طور مشابه برای افزایش صدور مجوز و دادخواهی نرم افزارهای آزاد به تشخیص و انطباق مفاد اطلاعات مدیریت کپی رایت در قانون کپی رایت هزاره‌ی دیجیتال بپردازند.
نرم افزارهای آزاد و منبع باز در قانون کپی رایت
قانون کپی رایت ایالات متحده حقوق انحصاری مشخصی را برای صاحبان اصلی آثار اصیل برشمرده و در نظر گرفته است. در قوانین و مقررات کپی رایت نرم افزار یک اثر ادبی در نظر گرفته شده است. به دلیل این طبقه بندی به صاحبان کپی رایت نرم افزارها حقوق انحصاری کپی کردن، پخش، توزیع و ایجاد آثار مشتق دیگر در خصوص کد منبع داده شده است. گروه خاصی از توسعه دهندگان نرم افزار به ویژه نرم افزارهای آزاد و منبع باز دارای حقوق انحصاری نیستند بلکه این گروه اجازه داده‌اند که کد منبع قابل دسترس باقی بماند به طوری که هر کسی می‌تواند آن را کپی کند، توزیع نماید و آثار دیگری با اقتباس از آن خلق کند. به جای اجتناب از قانون کپی رایت این گروه‌ها روش‌های صدور مجوز را با استفاده از قانون کپی رایت توسعه دادند.
نرم افزارهای آزاد و منبع باز با هدف تضمین این که کد منبع باز و شفاف باقی بماند توسعه داده شده و دارای مجوز بهره برداری می‌شوند. ابزار پشت توسعه نرم افزارهای آزاد و منبع باز میان دو گروه برجسته در نرم افزارهای آزاد و باز تفاوت قائل می‌شود که بدین شرح است: گروه نرم افزارهای آزاد و گروه نرم افزارهای منبع باز. هر چند روش آن‌ها در خصوص توسعه‌ی نرم افزارها به شکل قابل ملاحظه‌ای مشابه است اما انگیزه‌هایشان برای به اشتراک گذاری کد منبع متفاوت است. اگرچه این دو گروه ممکن است در انگیزه‌های اساسی برای ارائه‌ی آزاد کد منبع خود اختلاف داشته باشند اما روش‌هایی که هر دو برای توسعه‌ی نرم افزارهای خود استفاده می‌کنند در اصل یکی می‌باشد.
نرم افزارهای آزاد و باز
نرم افزارهای آزاد و مجوزهای نرم افزارهای آزاد تا حد زیادی توسط بنیاد نرم افزار آزاد مدیریت می‌شوند که یک سازمان برجسته میان گروه‌های نرم افزارهای آزاد محسوب می‌شود. این بنیاد به تعریف نرم افزارهای آزاد پرداخته و در کاتالوگ‌هایی که ارائه کرده است این تعاریف را طبقه بندی کرده است. به طور کلی تعریف نرم افزار آزاد چهار نوع از آزادی را که طرفداران نرم افزار آزاد معتقدند که در نرم افزار باید به صورت ذاتی وجود داشته باشد را دربر می‌گیرد که از آن جمله است آزادی برای اجرای نرم افزار به هر دلیل، مطالعه در خصوص آن که چگونه کار می‌کند، توزیع مجدد کپی‌هایی از نرم افزار و بهبود بخشیدن نرم افزار. غالباً طرفداران نرم افزار آزاد این دلایل را به عنوان زمینه‌های اخلاقی و معنوی برای توسعه‌ی نرم افزار تحت مجوزهای نرم افزارهای رایگان شناسایی می‌کنند. در مقابل گروه نرم افزارهای منبع باز بر این ایده تمرکز می‌کنند که نگاه داشتن کد منبع به صورت باز منتج به کیفیت بهتر، قابلیت اطمینان بالاتر، انعطاف پذیری بیشتر و کاهش هزینه‌ها می‌شود. به این ترتیب گروه منبع باز انگیزه‌های عملی‌تری را در خصوص به اشتراک گذاری کد منبع ذکر می‌کنند. نهاد سرمایه گذاری منبع باز نهاد مرتبط با منبع باز ایالات متحده است که همتای بنیاد نرم افزار آزاد محسوب می‌شود. مشابه با بنیاد نرم افزار آزاد این نهاد استانداردهایی که تعریف منبع باز را شامل می‌شود مدیریت می‌کند. بسیاری از مجوزهای نرم افزاری که مجوزهای نرم افزارهای آزاد در نظر گرفته می‌شوند همچنین به عنوان مجوزهای منبع باز نیز در نظر گرفته می‌شوند به طوری که دو شیوه‌ی صدور مجوز نه متقابلاً منحصر به فرد و انحصاری هستند و نه کاملاً با یکدیگر تداخل دارند. تعریف نرم افزار منبع باز شامل یک لیست می‌گردد که حاوی ده پارامتری است که برای این که نرم افزاری منبع باز تلقی شود نیاز است. برخی از این الزامات مشابه آن چیزی است که در تعریف نرم افزار آزاد وجود دارد مانند آزادی برای توزیع و خلق آثار مشتق و تمرکز بر در دسترس بودن کد منبع. دیگر موارد با تعریف نرم افزار آزاد متفاوت است. به عنوان مثال تعریف منبع باز به خالقان اثر اجازه می‌دهد تا اصلاح کد منبع را محدود نمایند.
مجوز عمومی همگانی
مثال اصلی مجوزی که هم تحت نرم افزار آزاد قرار می‌گیرد و هم تحت نرم افزار منبع باز مجوز عمومی همگانی گنو است. این مجوز توسط ریچارد استالمن [۶]، رییس بنیاد نرم افزار آزاد توسعه یافت، مجوز عمومی همگانی برای استفاده از قانون کپی رایت برای محافظت و حمایت از در دسترس بودن کد منبع برای عموم ایجاد شد. استالمن مجوز عمومی همگانی را یک جودوی فکری دانست و بیان کرد که من در تلاش بودم که بدانم که که چه چیزی در سیستم حقوقی که ما در آن قرار داریم تحمل و حفظ می‌شود. از آن جا که من دولت نیستم نمی‌توانستم قوانین را تغییر دهم. من باید این کار را با اتکا به نظام حقوقی موجود انجام می‌دادم و تا به حال چیزی شبیه این طراحی نشده بود. مجوز عمومی همگانی در طول زمان تکامل یافته است و با هر نسخه‌ی جدید مجوز این امکان فراهم شده است که نسخه‌ی جدید با قانون مالکیت فکری ایالات متحده تطابق پیدا نماید. برای مثال مجوز عمومی همگانی اصلی که در سال ۱۹۸۹ منتشر شد تا حدودی ابتدایی بود. ورژن ۲/۰ از مجوز عمومی همگانی کمی دقیق‌تر بود. آخرین نسخه از مجوز عمومی همگانی نسخه‌ی ۳/۰ است که به تکامل همراه با قانون کپی رایت ادامه داده است.
[۱]. Open Source [۲]. Digital Millennium Copyright Act (DMCA) [۳]. General Public License (GPL) [۴]. Copyright Management Information (CMI) [۵]. GNU [۶]. Richard Stallman