ثبت بین­‌المللی اختراعات؛ در قالب معاهده PCT

غیر از معاهده پاریس و موافقتنامه تریپس که عمدتا به مسائل ماهوی مربوط به حمایت از اختراعات پرداخته‌­اند، سایر معاهدات مربوط به طبقه­‌بندی اختراع، تسهیل تشریفات و متحدالشکل نمودن رویه‌­های ثبت در ابعاد ملی، منطقه‌­ای و بین­‌المللی است. یکی از این معاهدات شکلی، معاهده همکاری ثبت اختراع یا پی­‌سی­‌تی است که در سال 1970 در واشنگتن به تصویب رسید. هدف اصلی این معاهده افزایش کارایی و سهولت بخشیدن به فرآیند ثبت تقاضانامه اختراع است و به مخترع یا متقاضی ثبت یک اختراع امکان می­‌دهد تا فرآیند ساده‌­تری را برای کسب حمایت در چندین کشور طی نماید. هدف دیگر این معاهده ترویج و ارتقاء تبادل اطلاعات و دانش فنی ورقه­‌های اختراع میان کشورهای عضو است زیرا هنگامی‌که متقاضی، تقاضانامه ثبت اختراع را پر می­کند باید جنبه‌­های نوآورانه و عملکرد اختراع به لحاظ فنی را به طور کامل توصیف کند به طوری‌که برای فردی با دانش معمول در آن رشته قابل درک باشد. خدمات اطلاع­‌رسانی در دسترس افراد مقیم و اتباع دولت­های متعاهد قرار می­گیرد. مجمع عمومی معاهده نیز کمیته کمک­‌های فنی را تشکیل می‌دهد.کمک­‌های فنی مواردی نظیر آموزش متخصصین و اعزام کارشناس به کشورهای عضو را شامل می­‌شود.

یکی از پرسش­‌های متداول در مورد این معاهده این است که آیا در قالب معاهده پی­‌سی­‌تی یک ورقه اختراع بین‌­المللی به متقاضی اعطا می‌شود؟ پاسخ منفی است و باید به دو نکته توجه داشت: نخست آنکه در واقع اداره ثبت اختراع یا دفاتر ملی در هر کشور در پایان پروسه، بر مبنای تقاضانامه پی­‌سی‌­تی، ورقه اختراع صادر می­‌کنند و دوم آنکه در حال حاضر چیزی به عنوان ورقه اختراع بین‌­المللی وجود ندارد. متقاضی در قالب این معاهده می­‌تواند تقاضامه ثبت اختراعش را به هر تعداد کشوری که بخواهد ارائه دهد اما در نهایت این اداره یا دفتر ثبت اختراع هرکشور است که درخصوص اعطاء یا عدم اعطای حمایت تصمیم‌­گیری می­کند. بررسی یک تقاضانامه اختراع در قالب معاهده پی‌­سی­‌تی در دو  فاز بین‌­المللی و ملی انجام می­­‌شود. فاز اول(بین­‌المللی) خود شامل 4مرحله است که به ترتیب عبارتند از: ثبت تقاضانامه، جستجوی بین‌المللی، انتشار بین‌­المللی و بررسی مقدماتی بین­‌المللی. سپس تنها در صورت درخواست متقاضی به ادامه فرآیند، تقاضانامه وارد فاز ملی می­‌شود. این فاز به تعداد کشورهای مورد درخواست متقاضی در دفاتر ملی یا منطقه­‌ای ثبت اختراع انجام می­‌شود. اداره اروپایی ثبت اختراعات نمونه‌­ای از یک دفتر منطقه‌­ای است. این اداره در راستای اهداف «معاهده اروپایی اختراعات » تشکیل شده‌­است. مطابق این معاهده، ورقه اختراعی که طبق این معاهده در یک کشور عضو صادر می­‌شود باید آثار، شرایط و کارآیی یکسانی با گواهینامه­‌های اختراع ملی کشورهای عضو داشته­‌باشد.

سوال مهم دیگر درخصوص معاهده پی­‌سی­‌تی این است که مراحل 4گانه فاز بین‌­المللی این معاهده در کجا انجام می­‌شود؟

نخست متقاضی، تقاضانامه اختراعش را در دفتری که اصطلاحاً دفتر دریافت­‌کننده نامیده می­‌شود، به ثبت می­‌رساند که این دفتر معمولا کشور محل اقامت متقاضی است. البته دفتر دریافت­‌کننده می‌­تواند هر اداره ثبت ملی یا منطقه‌­ای دیگر و یا حتی اداره بین­‌المللی ثبت اختراع در ژنو باشد که البته ثبت تقاضانامه در دفتر بین­‌المللی ژنو چندان معمول و متداول نیست. اداره دریافت‌­کننده، تقاضانامه را کنترل کرده و براساس معاهده و آئین­‌نامه مربوط مورد رسیدگی قرار می­‌دهد. مطابق بند 1 ماده 11 معاهده پی­‌سی­­‌تی، تاریخ دریافت تقاضانامه به عنوان تاریخ تسلیم بین‌­المللی آن تلقی خواهد شد. چنان‌چه شرایط و الزامات مقرر در ماده 11 درخصوص تقاضانامه رعایت شده باشد، از تاریخ تسلیم بین­‌المللی دارای اثر یک تقاضانامه ملی عادی است و تاریخ تسلیم آن به عنوان تاریخ واقعی تسلیم در هریک از کشورهای عضو خواهد بود.

مرحله دوم که جستجوی بین‌­المللی است در حال حاضر توسط 11 دفتر که بدین منظور توسط مجمع عمومی پی­سی­تی تعیین شده­‌اند انجام می­‌شود. این دفاتر که مراجع صلاحیت­‌دار جستجوی بین­‌المللی نام دارند، بر مبنای معیارهای خاصی انتخاب شده‌­اند و بر حسب شرایط مختلف از جمله زبان آن دفتر، خدماتی به متقاضیان ارائه می­‌کنند. بنابراین همه این 11 دفتر در اختیار کلیه متقاضیان پی‌­سی‌­تی قرار ندارد. به عنوان مثال اداره ثبت اختراع ژاپن که یکی از این دفاتر یازده‌­گانه است، تنها به زبان ژاپنی کار می‌­کند و در نتیجه جستجوی بین­‌المللی متقاضیانی که اظهارنامه آن­ها به زبان انگلیسی، فرانسه یا آلمانی است را انجام نمی­‌دهد. اداره اختراعات و علائم تجاری اسپانیا که تنها زبان آن اسپانیولی است نیز همین شرایط را دارد. از طرف دیگر برخی دیگر از این دفاتر به چهار، پنج یا حتی شش زبان خدمات جستجوی بین‌­المللی را ارائه می­‌کنند. هدف از جستجوی بین­‌المللی کشف سوابق مربوط در مورد اختراع ادعایی است که براساس ادعاها و با توجه به توصیف و نقشه‌­ها انجام می‌­شود.

مرحله سوم یعنی انتشار به طور کامل توسط دفتر بین‌­المللی در ژنو انجام می­‌شود. در واقع این مرحله تنها بخش معاهده پی­‌سی­‌تی است که سازمان جهانی مالکیت فکری(وایپو) اختصاصاً عهده‌­دار آن است. اداره بین­‌المللی کلیه تقاضانامه‌­های پی­‌سی­‌تی را در هرکجا و به هر زبانی که ثبت شده باشند، منتشر می­‌کند. مطابق ماده 30 معاهده، دفتر بین‌­المللی و مراجع جستجوی بین‌­المللی اجازه نخواهند داد که هیچ شخص یا مرجعی قبل از انتشار بین‌المللی تقاضانامه به آن دسترسی داشته باشد مگر بنا به تقاضای متقاضی یا اجازه او.

معمولا وایپو مرحله چهارم یعنی بررسی مقدماتی بین‌­المللی تقاضانامه را به همان دفتری که جستجوی بین­‌المللی را انجام داده، ارجاع می‌­دهد. البته متقاضیان این امکان را دارند که در صورت تمایل انجام این مرحله را از دفتر دیگری بخواهند. تقاضای بررسی مقدماتی بین‌­المللی باید جدای از تقاضانامه صورت گیرد اما بررسی­‌های وایپو نشان می­‌دهد که این درخواست در بیش از 80% موارد وجود دارد. در تقاضا باید کشور یا کشورهای متعاهد که در آن­ها متقاضی قصد دارد نتایج بررسی مقدماتی بین­المللی را مورد استفاده قرار دهد مشخص شود(کشورهای منتخب). طبق ماده 33 معاهده، هدف بررسی مقدماتی بین­‌المللی، تدوین یک نظر مقدماتی و غیرالزام‌­آور درباره این سوالات است که آیا اختراع ادعایی جدید بوده، متضمن یک گام ابتکاری هست و کاربرد صنعتی دارد یا خیر. متقاضی این حق را دارد که به صورت شفاهی یا کتبی با مراجع صلاحیت­دار بررسی مقدماتی در ارتباط باشد. گزارش بررسی مقدماتی بین‌­المللی حاوی هیچ­گونه توضیحی در این‌­خصوص که آیا اختراع ادعایی طبق قانون ملی قابل ثبت هست یا نه، نخواهد بود بلکه صرفاً در آن اعلام خواهد شد که آیا در ادعا ضوابط جدید بودن، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی داشتن به نحو مقرر در ماده 33 معاهده رعایت شده‌­است یا خیر. گزارش بررسی مقدماتی بین‌­المللی همراه با ترجمه و ضمائم آن برای متقاضی و دفتر بین­‌المللی ارسال می­‌شود و سپس توسط این دفتر به ادارات منتخب متقاضی ابلاغ خواهد شد.

در پایان فاز بین‌­المللی، فرآیند بررسی وارد فاز ملی می­‌شود که در این فاز دفتر بین­‌المللی ژنو هیچ نقشی ندارد و متقاضی می‌بایست مستقیما به هریک از ادارات ملی در هر کشور مراجعه و مدارک و مستندات مورد نیاز را ارائه نماید. البته دفتر بین­‌المللی در کل فرآیند پی­‌سی‌­تی درگیر خواهد بود چراکه مسئولیت تهیه اسناد و مدارک معین به دفاتر و متقاضی و تبادل این اسناد و مدارک را ظرف مهلت­‌های مقرر در معاهده به عهده دارد هرچند به لحاظ ماهوی دخالت چندانی در فاز ملی نخواهد داشت. مواد 42،43 و 44 معاهده مربوط به نتایج بررسی ملی در ادارات منتخب و درخواست انواع خاص حمایت است.

سوال متداول دیگر این است که به طور کلی مزایای تقاضای ورقه اختراع در قالب معاهده پی­سی­تی برای افراد و شرکت­ها چه خواهد بود؟

مهم­ترین امتیاز این معاهده این است که متقاضی با ثبت یک تقاضانامه در یک اداره ثبت اختراع(که در اغلب موارد اداره ثبت اختراع کشور خود متقاضی­ است) یک تاریخ ثبت بین‌­المللی برای تقاضانامه­‌اش کسب می­کند که این تاریخ دارای اثر مشابه با یک ثبت ملی معمول در هریک از کشورهای مورد نظر متقاضی است. هم­چنین الزامات و شرایط لازم که متقاضی برای ثبت بین‌­المللی ملزم به رعایت آن­‌هاست در مقایسه با قوانین ملی اکثر کشورها بسیار کم هستند. مزیت دیگر پی­‌سی‌­تی این است که متقاضی با ثبت بین‌­المللی تقاضانامه‌­اش، زمان قابل توجهی به دست می­‌آورد تا درخصوص تقاضانامه­‌اش و کسب حمایت قانونی در کشورهای مختلف تصمیم­‌گیری کند. این مهلت از زمان شروع پروسه حدود یکسال و نیم خواهد بود.

علاوه بر این‌­ها، معاهده پی‌­سی­‌تی برای دفاتر ثبت ملی نیز مزیت­‌های متعددی به همراه خواهد داشت از جمله آنکه دفاتر ملی قادر خواهند بود به تقاضانامه­‌های بیشتری رسیدگی نمایند چراکه آن دسته از تقاضانامه­‌هایی که در قالب پی­‌سی‌­تی ثبت شده‌اند در فاز بین‌­المللی مورد بررسی­ و تاییدات اولیه قرار گرفته­‌اند. هم­چنین ادارات ثبت اختراع ملی می­‌توانند در هزینه­‌های انتشار آگهی صرفه­‌جویی نمایند چرا که انتشار بین­‌المللی تقاضانامه توسط وایپو صورت گرفته‌­است. اگر زبان رسمی کشوری با زبان آگهی دفتر بین­‌المللی متفاوت باشد، اداره ثبت اختراع آن کشور می­‌تواند تنها چکیده‌­ای از تقاضانامه را منتشر کرده و به آگهی بین‌­المللی ضمیمه نماید. پرمنفعت­‌ترین منبع درآمد دفاتر ملی ثبت اختراع هزینه­‌های سالانه یا هزینه­‌های مربوط به تمدید گواهینامه‌­های اختراع است. لازم به ذکر است که ثبت بین­‌المللی از طریق پی­‌سی­‌تی این درآمد را کاهش نخواهد داد. تقاضانامه‌های مربوط به پی‌­سی­‌تی از لحاظ صرف وقت و هزینه­ برای ادارات ثبت کشورهای عضو بسیار مقرون به صرفه هستند. در مقابل این ادارات می­‌توانند در صورت تمایل، برای جذب و تشویق متقاضیان پی‌­سی‌­تی، در هزینه­‌های مربوط به فاز ملی تخفیف قائل شوند.

در حال حاضر 148 کشور عضو معاهده پی­‌سی­‌تی هستند و ایران نیز در سال 1386 به عضویت این معاهده درآمده­‌است

تالیف: دفتر حقوقی شرکت همکاران سیستم