شما تلفن همراه هوشمند منحنی شکلتان را برمی‌دارید و برای باز کردن قفل صفحه انگشتتان را محکم برروی آن می‌کشید، ایمیل‌هایی جدیدی که بدون درخواست برروی برنامه جیمیلتان نمایش داده می‌شود را چک می‌کنید و هنگام فرستادن پیامک با وارد کردن اولین حروف یک کلمه، تلفنتان کلمات مدنظر شما را به طور خودکار کامل می‌کند. وقتی هریک از این کارها را انجام می‌دهید یا از سایر امکانات تلفن هوشمندتان استفاده می‌کنید با دهها اختراع ثبت شده سروکار دارید که اگر بدون داشتن مجوز معتبر از آنها استفاده کنید به نقض حق اختراع متهم خواهید شد. فرقی نمی‌کند از آیفون استفاده می‌کنید یا سیستم‌های مبتنی بر اندروید مثل تلفنهای همراه و تبلت‌های سامسونگ؛ در هرحال خطر شما را تهدید می‌کند!
اگر اخبار را دنبال کنید متوجه خواهید شد که تمامی تلفنهای هوشمند دستکم یک‌بار به نقض حق اختراع سایر شرکت‌ها متهم شده‌اند. اکثر ما در استفاده روزمره درگیر جنگ تلفنهای هوشمند بر سر حق اختراع نمی‌شویم اما شرکت‌های بزرگ مانند اپل، سامسونگ، گوگل، مایکروسافت، نوکیا، موتورلا و… همواره یکی از طرفین درگیر دعاوی مربوط به نقض حق اختراع هستند. وقتی شرکت اچ‌تی‌سی تلفن هوشمند خود را با تقلید از ویژگی‌های شناخته و ثبت شده شرکت اپل به بازار عرضه کرد؛ استیو جابز بنیانگذار و مدیر ارشد شرکت اپل اظهار داشت که حاضر است تمام دارایی 40میلیارد دلاری اپل را برای احقاق حق این شرکت خرج کرده و اندروید، این محصول تقلبی و دزدی را نابود کند.
تلفنهای هوشمند ترکیبی از اجزاء تکنولوژیک هستند و هر شخصی که درخصوص یکی از این اجزاء دارای حق اختراع باشد، با طرح دعوا علیه شرکت ارائه‌کننده محصول نهایی میتواند یکی از رقبای بازار بزرگ تلفنهای هوشمند به شمار آید. هر دارنده حق اختراع دارای حق انحصاری درخصوص یک یا چند ویژگی یک تلفن هوشمند است و بنابراین سعی خواهد کرد مانع تولید و عرضه محصول نهایی توسط سایرین شود. هرچه تعداد اجزاء ثبت شده یک تلفن هوشمند بیشتر باشد، هزینه‌های معاملاتی مربوط به کسب مجوز یک محصول کامل سنگین‌تر خواهد شد زیرا تولیدکننده باید به طور جداگانه از دارنده هر جزء محصول مجوز لازم را کسب نماید. این موقعیت در دنیای اختراعات به «درخت اختراعات» (patent thicket) مشهور است یعنی یک گروه متراکم از شاخه‌های مختلف. در واقع تداخل و هم‌پوشانی حقوق مالکیت فکری ذینفعان مختلف در تلفنهای همراه موجب شده برخی منتقدان، نظام اختراعات را برای عصر حاضر نامناسب و ناکارآمد بدانند. آنها معتقدند اختراعات متعدد مانع و سدی برای خلاقیت محسوب می‌شود و تجربه تلفنهای هوشمند نشان میدهد عمر نظام اختراعات به سر رسیده، هرچند تاریخ و تجربه گذشته این ادعا را تایید نمی‌کند.
این اولین بار نیست که درخصوص اختراعات درون یک محصول چنین تداخل و تراکمی به وجود می‌آید. معمولا این مشکل از طریق انعقاد قراردادهای لیسانس یا طرح دعوای حقوقی حل و فصل شده و در هرحال جریان ابداع و نوآوری متوقف نشده‌است. تلفنهای همراه نیز همچنان به بازار عرضه خواهند شد و پیشرفت آنها ادامه خواهد داشت. «درخت اختراعات» در مورد صنعت هواپیما، رادیو، دی‌وی‌دی و بسیاری موارد دیگر به وجود آمده و به مرور حل و فصل شده‌است. آدام موسوف در پژوهشی با نام « فراز و فرودهای نخستین درخت اختراعات آمریکا» منازعاتی و چالش‌هایی را که پس از اختراع و عرضه ماشین چرخ‌خیاطی در قرن 19 به وجود آمد را مورد بررسی قرار داده‌است. منازعه مربوط به ماشین چرخ خیاطی در سال 1850 نشان میدهد که نباید درخصوص مسئله تلفنهای همراه اغراق کرد.
در قرن 19 اختراع ماشین چرخ خیاطی به اندازه تلفنهای هوشمند یک انقلاب تکنولوژیک به شمار می‌رفت. چندین مخترع نزدیک به یک دهه برای ساختن چرخ خیاطی تلاش کردند. در ابتدا الیاس هاو نوعی سوزن بسیار تیز اختراع کرد که به همراه نخ و ماکو(وسیله‌ای در چرخ خیاطی که قرقره بر روی آن قرار می‌گیرد) میتوانست کوک زنجیرهای شکل ایجاد کند.(اختراع با شماره ثبت 4750 در آمریکا) پس از او جان بچلدر یک میز افقی برای نگهداشتن لباس، یک سوزن که قادر به حرکت رفت و برگشتی برروی لباس باشد و روشی برای حرکت دادن لباس بر روی ماشین را به این وسیله اضافه کرد.(اختراع با شماره ثبت RE188) سپس شربرن سی بلاگت نوعی ماکوی گردان اختراع کرد که قادر بود نخ دوم را برای ایجاد کوک زنجیرهای حرکت دهد.(اختراع با شماره ثبت 7776 در آمریکا) و بالاخره آلن بیویلسن که توانست برخلاف چرخ‌خیاطی‌های صنعتی و بزرگ موجود، یک چرخ‌خیاطی سبکتر و ساده‌تر برای استفاده در منزل اختراع کند.(اختراع با شماره ثبت 6439 در آمریکا) اما در نهایت این ایزاک مریت سینگر بود که با ترکیب عناصری که قبلا اختراع شده بود و اضافه کردن ویژگی‌های جدید مانند پدال کنترل توانست چرخ خیاطی را به صورت عمده به بازار عرضه کند. ایزاک سینگر چرخ‌خیاطی‌های موفق و معروف سینگر را تولید کرد و اختراعش را با شماره 8294 در آمریکا به ثبت رساند.
به محض آنکه شرکت سینگر به سوددهی رسید، الیاس هاو علیه این شرکت اقامه دعوی نمود. او که هرگز اقدام به تولید اختراع خود نکرده بود، خواهان دریافت 2000دلار حق‌الامتیاز از سینگر بود. در مقابل ایزاک سینگر، هاو را شخصی فریبکار دانست که کاملا واقف است چیز باارزشی اختراع نکرده‌است. اظهارات سینگر شبیه اظهاراتی بود که استیو جابز 150 سال بعد در مورد اندروید عنوان کرد. سینگر و هاو در نهایت درخصوص حق‌الامتیاز توافق کردند. در واقع الیاس هاو مجوز بهرهبرداری(لیسانس) از اختراعش را به سایر شرکت‌های تولیدکننده ماشین چرخ خیاطی نیز اعطا کرد و توانست بیش از 2میلیون دلار(چیزی حدود 30 میلیون دلار درحال حاضر) حق‌الامتیاز کسب نماید. از سوی دیگر چندی نگذشت که شرکت سینگر درگیر بیش از 20 پرونده حقوقی متفاوت شد که توسط دینفعان متعدد علیه این شرکت اقامه شده بود. هریک از خواهان‌ها درخصوص یک یا چند ویژگی ثبت شده چرخ خیاطی سینگر مدعی حقوقی بود اما هیچ‌یک نمی‌توانست درمورد کل محصول ادعای نقض حق اختراع نماید. به عبارت دیگر برای نخستین بار یک درخت اختراعات به وجود آمد. به نظر می‌رسید با ادامه روند دادخواهی‌ها آینده این صنعت جدید به طور جدی درخطر باشد.
در آستانه یکی از جلسات مهم دادرسی، وکیلی به نام اورلاندو پاتر یک ایده بسیار جالب مطرح کرد. او پیشنهاد کرد که شرکت‌های تولیدکننده چرخ خیاطی کلیه حق اختراعات خود را متمرکز کرده و به عنوان بخشی از یک انحصار چندجانبه تجاری با یکدیگر قراداد لیسانس(مجوز بهرهبرداری از اختراع) منعقد نمایند. این انحصار چندجانبه امکان انعقاد قراردادهای لیسانس متقابل را میان رقبای تجاری به وجود میآورد که اصطلاحا به پتنت پول (Patent Pool) مشهور است. پتنت پول یا متمرکز نمودن حق اختراعات به معنای کنسرسیومی متشکل از حداقل دو شرکت است که درخصوص یک تکنولوژی قرارداد لیسانس متقابل منعقد میکنند. در قالب این کنسرسیوم می‌توان به اشخاص ثالث مجوز بهرهبرداری از اختراع را اعطا کرد یا علیه اشخاص ثالث طرح دعوی نمود. ایجاد چنین کنسرسیومی موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه دارنده حق اختراع و لیسانس‌گیرنده خواهد شد. البته شکلگیری پتنت پول در مورد چرخ خیاطی زمانی به وقوع پیوست که طرفین دعوا دیگر قادر به صرف وقت و هزینه‌های هنگفت دادرسی نبودند. فرآیند طرح دعوای حقوقی و پیگیری قضایی پرونده موجب شد تا در این سیر نهایتا راه‌حلی برای مشکل یافته شود و صنعت چرخ خیاطی به رشد خود ادامه دهد. این تجربه میتواند چارچوب مناسبی برای حل معضل تلفنهای هوشمند در دوره فعلی باشد.
هیچکس نمی‌تواند منکر شود که درخت اختراعات مربوط به تلفنهای هوشمند توده‌ای درهم از اختراعات و دعاوی مختلف است که دربرگیرنده طرفین متعدد، اختراعات بیشتر، حجم پول و همچنین تعداد مصرف‌کنندگان بیشتر نسبت به موارد قبل است اما بازهم طرح‌دعاوی متعدد نمی‌تواند مانع از رشد و پیشرفت صنعت تلفن همراه شود.
برخی با تکیه بر جنگ تلفنهای هوشمند ادعا میکنند که اختراعات مورد منازعه اغلب نامعتبر یا بی‌اهمیت هستند اما مطالعات اخیر اداره اختراعات و علائم تجاری آمریکا در سال 2012 نشان میدهد دادگاهها، صحت و اعتبار بیش از 80 % ورقه‌های اختراع مربوط به تلفنهای هوشمند را تایید کرده اند. این موضوع نشانه مثبتی است که موید آن است که پیشرفت و توسعه اختراعات مربوط به تلفنهای همراه به طور طبیعی و معقولی ادامه دارد. حل و فصل قطعی چالش مربوط به تلفنهای همراه ممکن است به زودی اتفاق نیفتد. به علاوه ممکن است که در آینده با توده‌های اختراعات جدیدی در حوزه بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، شبکه‌های اجتماعی، مدیریت دیجیتال حقوق و… مواجه شویم. هرگاه که یک تحول تکنولوژیک بزرگ اتفاق بیفتد توده‌های جدیدی شکل می‌گیرند که به نظر میرسد برای رسیدن به تعادل در بازار اجتناب‌ناپذیر باشند.
هیچکس نمی‌تواند به طور قطعی پیش‌بینی کند که درمورد تلفنهای هوشمند تب طرح دعوای حقوقی چه زمانی میان طرفین فروکش خواهد کرد و آیا فروکش کردن این جریان برای پیشرفت این صنعت ضروری است یا خیر. در مباحثات اخیر اعضا و کارشناسان اتحادیه مخابرات بین‌المللی در ژنو، به آتش‌بس میان طرفین به عنوان یک احتمال نه چندان ضعیف که به زودی به وقوع خواهد پیوست اشاره شد. تنها یکماه پس از این نشست، شرکت اپل و اچ‌تی‌سی توانستند درخصوص دعوای دیرینه‌شان به صلح و سازش دست‌یابند.
فارغ از اینکه درمورد تلفنهای همراه چه اتفاقی خواهد افتاد، تاریخ نشان داده که معمولا ابداعات و اختراعات تنها حاصل یک تراوش خلاقانه از ذهن یک فرد نیستند بلکه مجموعهای از پیشرفت‌های خلاقانه‌ای هستند که درپی یکدیگر رخ می‌دهند. تراکم اختراعات در یک محصول نباید به عنوان سد و مانعی بر سر راه نوآوری دیده شود بلکه باید یک مرحله مهم پیشرفت و جزئی طبیعی از تحول یک مجموعه، یک بازار رقابتی و یک محصول به شمار آید. توده اختراعات فعلی در مورد تلفنهای هوشمند نیز تفاوت چندانی با موارد قبل ندارد. در نهایت این موضوع حل و فصل خواهد شد و در همین حین پیشرفت تکنولوژی ادامه خواهد داشت و آسمان اختراعات به زمین نخواهد رسید!
این مقاله ترجمه ای است از مقاله : The sky is not falling: Navigating the smartphone patent thicket By: Jeffrey I. D. Lewis, President of American Intellectual Property Law Association (AIPLA)
منتشره در مجله الکترونیکی وایپو wipo فوریه 2013
.