واژه شناسی (کپی رایت)

کپی رایت (copy right): کپی رایت یا حق تألیف حقی است که برای پدیدآورنده یک اثر بوجود می آید، مشروط به آنکه اثر اصالت داشته باشد و از آثار گذشتگان و دیگران در پدید آوردن آن استفادۀ غیرمجاز نشده باشد. پدید آورنده نسبت به اثر خود از حقوق مادی و معنوی برخوردار است. این حق این حق به محض آفرینش اثر ایجاد می شود.

پدید آورنده: کسی است که اثر ادبی و هنری در نتیجه ابتکار و ابداع او پدید آمده است. ممکن است پدیدآورنده اثر ادبی و هنری از افشای نام خود اجتناب کند و اثر را بدون ذکر نام و یا با نام مستعار منتشر کند ولی این امر را نباید صرفنظر کردن وی از حقوق مادی و معنوی خود تلقی نمود.

آثار مورد حمایت کپی رایت: مصادیق آثار مورد حمایت کپی رایت در چهار گروه قابل تقسیم است: ۱٫ آثار ادبی، ۲٫ عناوین آثار، ۳٫ آثار هنری، ۴٫ آثار رایانه ای

آثار ادبی: معمولا در قوانین مختلف آثار ادبی تعریف نشده است و به ذکر مصادیق آن اکتفا شده است. در قانون انگلستان اثر ادبی عبارت از هر اثر غیر نمایشی و غیر موسیقایی است که به صورت مکتوب، شفاهی یا کلامی پدید آمده باشد. آثار ادبی را می توان به سه گروه آثار نوشته، آثار اقتباسی و آثار شفاهی تقسیم کرد.

اثر نوشته: نوشته بودن یا مکتوب بودن شرط حمایت قانونگذار است. با توجه به فناوری های نوین، نوشته صرفا به مفهوم سنتی خود یعنی نوشته کاغذی منحصر نمی شود و شامل نوشته های الکترونیکی (داده پیام) نیز می شود.

اثر اقتباسی: اثری است که از نظر شکل بیان و هم از نظر محتوا دارای اصالت است هر چند که مشخصا عناصر خاصی را از اثر اصلی یا ابتدائی گرفته باشد. اثر اقتباسی در مفهوم خاص خود عمدتا گذر از یک نوع اثر به نوع دیگر است مانند استفاده از رمان برای ساخت یک نمایشنامه. اما در مفهوم عام خود شامل تصحیح، تلخیص و به روز کردن نیز می گردد.

تصحیح اثر: زمانی که یک اثر، خصوصا علمی بعد از گذشت زمان قابل استفاده نباشد و نیاز به اصلاحات داشته باشد، بازنگری آن ضروری است. اما اگر مولف به علت فوت یا کهولت سن قادر به این کار نباشد، این امکان وجود دارد که بازماندگان یا مسئولان دولتی از شخصی واجد شرایط بخواهند تا اثر را تصحیح کند. پدید آورنده اثر تصحیحی باید حقوق معنوی اثر پدید آورنده اصلی از جمله احترام به نام و سمت پدیدآورنده و تمامیت اثر را رعایت کند.

تلخیص اثر: منظور خلاصه و مختصر کردن اثر قبلی به منظور قابل فهم و روشن تر کردن آن است و در صورتی مورد حمایت خواهد بود که دارای اصالت باشد. برای تلخیص، کسب اجازه و موافقت پدید آورنده اثر اصلی ضرورت دارد.

به روز کردن: منظور از بروز کردن، انتشار مجدد اثر بدون ایجاد تغییرات ماهوی در آن است. به روز کردن معمولا از طریق پاورقی یا صفحات و توضیحات اضافی انجام می گیرد.

ترجمه: آثاری هستند که صرفا از حیث شکل بیان تازگی دارند، ولی از حیث محتوا همانند آثار اصلی و زبان اصلی هستند. قانون ترجمه، تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی ۱۳۵۲صراحتا حق تکثیر یا تجدید چاپ، بهره برداری، نشر و پخش هر ترجمه ای را با مترجم یا وارث قانونی او می داند.

اثر شفاهی: اثر شفاهی نیز همانند اثر کتبی زائیده تراوشات فکری پدیدآورنده است و باید مورد حمایت مقنن قرار گیرد. در اثر نوشته نیز اصالت در محتوا و یا شکل وجود دارد. اما در مقررات مرتبط با حق مولف ایران تصریحی به اثر شفاهی و حمایت از آن نشده است.

عناوین آثار: انواع مختلف آثار فکری نظیر اثر ادبی، موسیقایی، هنرهای تجسمی و حتی نرم افزارها هم دارای عنوان است. به تصریح قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان ۱۳۴۸ هیچ کس نمی تواند نام و عنوان و نشان ویژهای که معرف اثر است برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به ترتیبی که ایجاد شبهه کند، به کار برد. این حمایت در خصوص نرم افزارها نیز وجود دارد. دو نکته را باید در خصوص عناوین و نشانهای آثار مورد توجه قرار داد: اول : حمایت از عنوان و نشان منوط به اصالت آن نیست به عبارت دیگر لازم نیست عنوان را حتما خود پدیدآورنده انتخاب کرده باشد. . دوم: اگر نام، عنوان یا نشان در نوع دیگری از آثار به کار رود، منعی ندارد. مثلا عنوان «مهتاب» برای یک اثر موسیقایی به کار رفته است استفاده از آن در یک اثر سینمایی یا برای یک مجله هنری مانعی ندارد. زیرا ایجاد شبهه در این موارد بعید به نظر می رسد.

اثر موسیقایی: در هر اثر موسیقایی سه عنصر ملودی، هارمونی و ریتم وجود دارد و حمایت قانونی از هر یک از عناصر به صورت جداگانه انجام میشود. به عنوان مثال اگر در یک اثر موسیقایی هر یک از این قسمت ها را یک نفر کار کرده باشد، هر کدام بصورت جداگانه مشمول حمایت قانون قرار میگیرند.

اثر رایانه ای: اثر رایانه ای در دو گروه نرم افزار و پایگاه داده تقسیم می شود. نرم افزار مجموعهای از رویه ها، دستورالعمل ها، فرامین و مستندات است که به صورت نشانه (کد) یا به صورت دیگر بیان شود و در صورت ارائه به یک سامانه پردازنده متناسب، آن سامانه توانمندی اجرا و انجام کار مشخص یا تحصیل نتیجه مورد نظر را داشته باشد. پایگاه داده (به عنوان مثال یک وب سایت) مجموعه ای از اطلاعات سیستماتیک ذخیره شده است که با ابزارهای الکترونیک قابل دسترس است. پایگاه داده نتیجه سرمایه گذاری و صرف وقت برای ساماندهی و عرضه داده ها در قالب اطلاعات مفید و با سهولت دسترسی است