طرح کسب و کار ( طرح تجاری )[1]، مکانیسمی است که تضمین میکند منابع و داراییهای یک تجارت به صورت سودآوری در میان تمامی فعالیتهایش تقسیم می‌گردد تا در بازار حائز یک مزیت رقابتی شده و آن را حفظ کند. این نقشه برای کسب و کارهای جدید راه و رسم موفقیت را ترسیم و برای کسب و کارهای در جریان نیز نمایی کلی از موقعیت فعلی و شیوه‌های رسیدن و حفظ موفقیتها و دستاوردها ارائه میکند.
تهیه‌ی یک طرح کسب و کار ، کار بسیاری می‌طلبد. در این صورت، چه توجیهی برای صرف چنین زمان و نیرویی برای ترسیم چنین نقشهایست؟ طرح تجاری میتواند کاربردهای مختلفی داشته باشد، از جمله:
- بررسی میزان انعطاف‌پذیری ایده‌های تجاری شرکت: وجود یک طرح کسب و کار مکتوب، شرکت را وادار می‌سازد که مفصلا در مورد تمام مسائل اصلی، مانند تقاضای بالقوه برای محصولات یا خدمات، طبیعت رقابت،منابع مورد نیاز، کارمندان مهم، فناوری‌های مورد نیاز و غیره فکر کند.
- دسترسی به خدمات ابتدایی و تامین مالی: برای جلب تامین‌کنندگان تجاری و سرمایهگذاران بالقوه، نیاز به طرحهای تجاری واقع بینانه و قوام یافته است. جای تعجب نیست که حدود 80 درصد نقشه هایی که به این افراد ارائه می شود رد می‌شوند.
- تهیه‌ی راهنمای استراتژیک: طرح کسب وکار به شما و تیم مدیریتی اتان کمک میکند به صورت بیطرفانه‌ای دریابید که آیا کسب و کارتان در راه رسیدن به اهداف تعیین شده در چارچوب زمانی مقرر و با منابع موجود گام بر می‌دارد یا خیر.
- معیار و استانداردی در اختیار شما قرار می‌دهد که به کمک آن بتوانید تصمیمات تجاری و نتایج آتی را بسنجید. این استاندارد و معیار میتواند در طول زمان تکامل یابد، همچنانکه خود نقشه نیز باید به عنوان سندی پویا در نظر گرفته شود که باید بر اساس اوضاع و احوال جدید بازنگری شود.
چرا مالکیت فکری باید در طرح کسب وکار شما جای گیرد؟
دانش جدید یا اصیل و ابراز خلاقانه‌ی ایده‌ها، نیروی محرکه‌ی یک کسب و کار موفق در قرن 21 است. به همین دلیل، محافظت از چنین دانش و ابراز خلاقانه‌ای در برابر افشای غیرعمد یا استفاده‌ی غیرمجاز توسط رقبا از اهمیت فزاینده‌ای برای ایجاد و حفظ مزیت تجاری[2] برخوردار است. همچنین بنای یک تجارت نیازمند منابع دیگری، از جمله شبکه‌ی روابط و منابع و بودجه است. نظام حمایت از مالکیت فکری ابزاری کلیدی برای1. کوتاه کردن دست رقبای بی ملاحظه 2. برقراری رابطه با کارکنان، مشاوران، تامین‌کنندگان،مقاطعه‌کاران، شرکای تجاری و مشتریان، و 3. کسب بودجه است.
برای اینکه مورد قبول تامین‌کنندگان تجاری قرار گیرید یا سرمایه‌گذار جلب کنید، لازم است یک طرح تجاری مناسب داشته باشید که نگاه بیطرفانه‌ای نسبت به دورنمای تجارت پیشنهادی داشته باشد. برای اینکه سرمایهگذاران را قانع کنید باید نشان دهید که1. برای کالایتان در بازار تقاضا وجود دارد 2. کالای شما نسبت به محصولات رقیب، سرآمد است و 3. گام‌های مناسب برای پیشگیری از بهره‌برداری رایگان و استفاده غیرمجاز از دستاوردهایتان توسط رقبای بی حسن نیت برداشته‌اید.
بیشتر صاحبان شرکتها دلیل می‌آورند که محصولاتشان مبتکرانه، منحصر به فرد یا برتر از محصولات رقیب است. اما چنین مساله‌ای باید اثبات شود و داشتن حق اختراع، بهترین راه برای اثبات نو بودن محصولات است.
نام تجاری، علامت تجاری و نام دامنه ممکن است مشخصه‌های اولیه‌ای باشند که محصول شما را از محصول رقبایتان متمایز میکند. به همین دلیل، نام تجاری، علامت تجاری و نام دامنه‌ی پیشنهادیتان باید با دقت انتخاب شده و گام‌های اتخاذ شده برای ثبت آن باید در طرح کسب و کار درج شود.
به علاوه برای تامین‌کنندگان اولیه خدمات و سرمایهگذاران مهم است که بدانند محصولی که شما برای فروش ارائه کرده‌اید متکی به اسرار تجاری، موضوعات تحت حمایت کپی‌رایت، حق اختراع یا سایر حقوق مالکیت فکری شرکت‌های دیگر ، بدون مجوز نیست، چرا که در غیر اینصورت هزینه‌های سنگین دادرسی باعث سقوط شرکتتان خواهد شد. در مورد برخی بخشهایی که با فناوری بسیار پیشرفته سروکار دارند خطر نقض حقوق مالکیت فکری شخص ثالث بسیار بالاست و تامین‌کنندگان اولیه خدمات و سرمایه‌گذران تا زمانی که به آنها ثابت نکنید که چنین خطری مطلقا در مورد کار شما وجود ندارد مایل به سرمایه‌گذاری نیستند.
برای برخی شرکتها، اطلاعات محرمانه تجاری(مانند جزییات تولید، اختراعات مخفی، دانستن سازوکارهای بازار یا سرمایه‌گذاری یا مسائل فنی) به خودی خود منشا مزیت رقابتیشان است. در این صورت باید با تامین کنندگان و سرمایهگذاران اولیه تماس بگیرید و آنها را مطلع کنید که شرکت شما اطلاعات تجاری قابل توجهی-اسرار تجاری- در اختیار دارد و شما نیز گام‌های لازم برای محافظت از آن را برداشته‌اید. در واقع حتی نقشه‌ی تجاری نیز خود یک سند سری است و تنها در صورتی قابل افشاست که طرف مقابل، اعم از سرمایه‌گذار یا کارمند، قرارداد عدم افشا امضا کرده و لازم باشد از نقشه مطلع شود.
روی هم رفته می‌توان گفت اگر مالکیت فکری بخشی از داراییهای مهم شرکت شماست، باید بخش مهمی از طرح کسب و کار شما نیز باشد. بنابراین باید علاوه بر اموال عینی، داراییهای غیرملموس و غیرعینی را نیز که در موفقیت شرکت نقش کلیدی دارند در فهرست داراییها لحاظ نمایید.
چگونه مالکیت فکری میتواند در فرایند طرح کسب و کار شما وارد شود؟
پیش از نوشتن طرح کسب و کار باید به مسائل مختلفی فکر کنید. از جمله اینکه باید به طبیعت کارتان، منابع مورد نیاز برای رسیدن به اهداف کار، بازارهای هدف، قابلیت رشد و دوام کار و مسائلی از این دست توجه کنید. همچنین باید ارتباط تجاری داراییهای فکریتان، اعم از اینکه مالک این داراییها باشید یا صرفا اجازه دسترسی به آنها را داشته باشید و منابع مورد نیاز برای حفظ این داراییها را شناسایی کنید.
طرح ذیل، برخی مسائل کلیدی پیرامون داراییهای فکری که حین تهیه طرح کسب و کار باید به آنها توجه کنید را فهرست نموده است. بسته با وضعیت و کسب و کار شما، اهمیت هر یک از این نکات متفاوت است. در ضمن این فهرست حصری نیست و بسته به اوضاع و احوال، ممکن است مسائل دیگری نیز مورد توجه قرار گیرد. با این وجود پاسخ به این سوالات میتواند در ادغام داراییهای فکری در طرح کسب و کار به شما کمک کند.
- چه داراییهای فکری دارید؟
- داراییهای فکری خود را شناسایی و طبقه بندی کنید. این فهرست همواره شامل اطلاعات محرمانه، اسرار تجاری، نامهای تجاری، نشانهای تجاری، حتی گاهی نام دامنه‌ها، طراحی‌های صنعتی، کپی‌رایت و حقوق مرتبط، و گاهی اوقات نمونه اشیاء مفید و ورقه اختراعات است.
- چه داراییهای غیر عینی[3] دارید؟ در این خصوص باید به فرانشیز، لیسانس و موافقتنامه‌های توزیع، حق انتشار، موافقتنامه‌های عدم رقابت، پایگاه‌های اطلاعاتی، نرم افزارهای کامپیوتری، مهارت‌های فنی و غیره توجه نمایید.
- وضعیت داراییهای فکریتان چگونه است؟
- نظامی برای شناسایی داراییهای فکری خود دارید؟
- سهام مالکیت فکری[4] دارید؟ چه کسی در چه زمانی آن را ایجاد کرد؟
- کدامیک از داراییهای فکریتان قابل ثبت است؟آیا این داراییها در کشورهای خارجی/بازارهای صادرات ثبت شده‌اند؟ آیا ثبت نیاز به تجدید دارد؟ اگر بله، چه زمانی؟
- آیا سازوکاری برای بازبینی و بازرسی مالکیت فکری[5] دارید یا برای داشتن آن برنامه‌ای دارید؟ اگر بله، در چه بازهی زمانی و توسط چه کسی؟
- چه نقشهای برای حفاظت از داراییهای فکری خود دارید؟
- اگر قصد دارید داراییهای فکری خود را تجاری کنید[6]، آیا سازوکاری برای تضمین مالکیت یا شرکت در مالکیت این داراییها دارید؟
- اگر بخشی از فعالیتهای تجاری خود را از خارج تامین منبع می‌کنید، آیا قراردادی برای تضمین حقوق مالکیت فکری خود یا منع دیگران از سواستفاده یا تجاری کردن بدون اجازه‌ی محصولتان دارید؟
- چقدر برای دیگران به دست آوردن یا کپی‌برداری از اطلاعات سری تجاری شما ساده است؟چه اقداماتی برای حفاظت از سری بودن اطلاعات محرمانه تجاری شما صورت گرفته است؟آیا در صورتی که داراییهای فکریتان را تجاری کرده‌اید، سازو کاری برای محافظت از محرمانه بودن اطلاعات تجاریتان دارید؟آیا بند عدم افشا یا محرمانه بودن[7] یا عدم رقابت[8] در قرارداد با کارکنان اصلی و شرکای تجاریتان قرار داده‌اید؟
- آیا تضمین کرده‌اید که اطلاعات تجاری سری یا رازهای تجاریتان در اینترنت افشا نمی‌شود؟
- چهقدر داراییهای فکری برای موفقیت کار شما اهمیت دارند؟
- داراییهای فکری شما در حال حاضر به چه میزان استفاده می‌شوند، قابلیت استفاده بالقوه دارند یا دیگر استفاده نمی‌شوند؟
- آیا شرکت شما برای موفقیت تجاری خود متکی به داراییهای فکری است؟به چه داراییهای فکری متکی است؟
- آیا محصول یا فرایند جدیدی دارید که مزیت رقابتی منحصر به فرد تولید کند؟ در این صورت آیا یک صنعت را متحول می‌کنند؟ آیا حقوق مالکیت فکری مرتبط با آن و منع رقبا از ورود به بازار، قابل محافظت هستند؟
- داراییهای فکری شما چه مزیت تجاری برای شرکتتان فراهم میکند؟ ارزیابی و توضیحی از اینکه چگونه مالکیت فکری برای مشتریان شما ارزش افزوده تولید میکند ارائه نمایید.
- آیا رازهای تجاری، حق اختراع، نشانهای تجاری، موضوعات مشمول کپی رایت و طرحهای صنعتی شما تا جایی پیش می‌روند که از آن جنبه‌هایی از کارتان حمایت کنند که موفقیت تجاری شما را تضمین میکند؟
- آیا مالک تمامی داراییهای فکری مورد نیازتان هستید یا به داراییهای دیگران اتکا می‌کنید؟
- آیا مالک داراییهای فکری مورد استفاده‌تان هستید؟ میتوانید این موضوع را اثبات کنید؟آیا سوابق، سوابق ثبتی، قراردادها و سایر مدارکی که سرمایه‌گذار، شریک تجاری یا دادگاه برای اثبات نیاز داشته باشد را در اختیار دارید؟ آیا ادعاهای ثالث بالقوه در مورد داراییهای فکریتان را شناسایی کرده‌اید؟
- آیا مطمئنید که حق مالکیت فکری کس دیگری را نقض نکرده‌اید؟ آیا میتوانید ثابت کنید؟ اطمینان دارید که کارکنان کلیدیتان که پیش از این برای یکی از رقبایتان کار کرده‌اند تحت تعهدات قرارداد عدم افشا یا عدم رقابت با کارفرمای سابق خود نیستند؟
- آیا با کارکنان، طرف قراردادها، مشاوران یا سایر تامین کنندگان بیرونی اصلیتان، قرارداد عدم افشا یا عدم رقابت امضا کرده‌اید؟
- وقتی برای طراحی و نوشتن مواد بازاریابی و تبلیغاتی یا صفحات اینترنتی و سایت‌هایتان از طرف قراردادهای خارجی استفاده می‌کنید، در قرارداد مشخص است که چه کسی مالک دارایی فکری است که تولید می‌شود؟ آیا اگر کارکنان چنین کاری انجام دهند این کارشان در چارچوب اشتغال فردی است؟در غیر این صورت چه فرم مکتوبی برای تملک داراییهای فکری و کپی رایت در نظر گرفته‌اید؟
- آیا اطلاعات کافی در مورد استراتژی‌ها و سهام مالکیت فکری رقبایتان دارید؟
- آیا برنامه‌ای برای گرداوری اطلاعات رقبایتان دارید؟ میتوانید با جستجوی حق اختراع، نشان تجاری و طرحهای صنعتی، اطلاعات مفصلی در مورد وضعیت حقوقی، تجاری و فنی رقبایتان کسب کنید. میتوانید از این اطلاعات برای ارزیابی اینکه برای محصول شما بازاری وجود خواهد داشت یا نه استفاده کنید. به علاوه میتوانید دریابید که آیا میتوانید از مالکیت فکری خود محافظت کنید و آیا در حال نقض حقوق مالکیت فکری کس دیگری هستید یا خیر.
- آیا مانعی از نظر مالکیت فکری برای ورود به بازار رقیبتان دارید؟
- آیا استراتژی و سیاستگذاری مرتبط با مالکیت فکری برای شرکت خود دارید؟
- در حال حاضر چگونه داراییهای فکری خود را شناسایی، حمایت، تعدیل، و مدیریت می‌کنید؟
- چه برنامههایی برای استخراج بیشترین ارزش از تجاری کردن داراییهای فکری خود دارید؟
- آیا استراتژی بازاریابی خاصی دارید؟قصد صادر کردن دارید؟در این صورت از نظام بایگانی ملی یا منطقه‌ای استفاده می‌کنید؟
- آیا پتانسیل تجاری کردن بخش یا تمام داراییهای فکریتان را از طریق قرارداد لیسانس، فرانشیز و/یا فروش دارید؟
- آیا به صورت دوره‌ای بازرسی مستقلی برای مالکیت فکری خود ترتیب داده‌اید؟ ممکن است از نظر مالیاتی شروطی برای تجاری کردن محصولتان وجود داشته باشد. ممکن است که کمکهای دولتی در رابطه با داراییهای فکری و تجاری کردن آنها موجود باشد.
- آیا قصد دارید از داراییهای فکری خود به عنوان تضمین یا وثیقه‌ی وام استفاده کنید یا قصد دارید آن را برای ایجاد تضمینی قابل مبادله در بازار اوراق بهادار[9] به کار برید؟
- آیا برنامه‌ای برای آموزش کارکنان دارید که مدیریت و حمایت از داراییهای فکریتان را پوشش دهد؟
جمع‌بندی
برنامه‌های تجاری به هنگام برقراری ارتباط با تامین کنندگان اولیهی خدمات و سرمایهگذاران و همچنین برای بررسی فرصتهای بازار برای کسب و کارتان ابزاری حیاتی است. از آنجایی که مالکیت فکری، مزیتی رقابتی برای شرکت شما ایجاد میکند و ارزش آن را افزایش می‌دهد، ضروری است که تامین‌کنندگان اولیه خدمات و سرمایه‌گزاران را با ادغام مناسب داراییهای فکریتان در برنامه تجاری از وجود این داراییها مطلع سازید.